Odruch warunkowy
Odruch warunkowy to nabyta reakcja organizmu, która powstaje na podstawie odruchu bezwarunkowego. Odkryty przez Iwana Pawłowa, odruch warunkowy klasyczny miał kluczowe znaczenie w zrozumieniu wyższych czynności nerwowych.
Podstawy powstawania odruchu warunkowego
Odruch warunkowy tworzy się w dwóch etapach:
- Etap 1: Bodziec obojętny (np. dzwonek) jest powiązany z bodźcem bezwarunkowym (np. pokarmem), co prowadzi do wydzielania śliny.
- Etap 2: Po wielokrotnym powtórzeniu dzwonek staje się bodźcem wywołującym wydzielanie śliny, mimo że nie ma związku z pokarmem.
W przeciwieństwie do odruchów bezwarunkowych, odruchy warunkowe są mniej trwałe. Przykłady obejmują mycie rąk po powrocie do domu czy gaszenie światła przed wyjściem.
Badania nad odruchami warunkowymi
Iwan Pawłow odkrył odruch warunkowy klasyczny w 1904 roku. W 1928 roku Jerzy Konorski i Stefan Miller zidentyfikowali odruchy warunkowe instrumentalne, które mogą powstawać na podstawie odruchów bezwarunkowych, ale niekoniecznie. Odruchy instrumentalne mogą być wynikiem powtarzania działań wolicjonalnych, które przynoszą korzyści organizmowi. Kluczowe ośrodki do koordynacji tych odruchów to móżdżek, międzymózgowie oraz kora mózgowa.
Schemat powstawania odruchu warunkowego instrumentalnego
Odruchy instrumentalne dzielą się na dwa typy:
- Odruch oparty na odruchu bezwarunkowym: Na przykład, podnosząc psu łapę i jednocześnie używając bodźca obojętnego (brzęczyk), pies uczy się prostować łapę na skojarzenie z dźwiękiem.
- Odruch typowo wolicjonalny: Głodny szczur w klatce Skinnera odkrywa, że naciśnięcie dźwigni skutkuje pojawieniem się jedzenia lub wody, co prowadzi do powtarzania tego działania.
Przykłady odruchów warunkowych
- Wydzielanie śliny pod wpływem zapachu jedzenia (odruch klasyczny).
- Natychmiastowe zabranie ręki po dotknięciu gorącego przedmiotu.
