Wiatrak – Definicja i Typy
Wiatrak to struktura ze skrzydłami, które przekształcają energię wiatru w ruch obrotowy, najczęściej wykorzystywana do napędu różnych urządzeń. Może być wykonany z drewna lub murowany i jest uznawany za najstarszy silnik wiatrowy, będąc prekursorem turbiny wiatrowej. Wiatraki z pionową osią pojawiły się w IX wieku w Persji, natomiast te z osią poziomą w Europie z końcem XII wieku, głównie w Anglii i Holandii.
Pierwsze zastosowania wiatraków obejmowały mielenie zboża, a w XIV wieku zaczęto je wykorzystywać do osuszania polderów. Z biegiem lat ich funkcjonalność rozszerzała się o różne procesy przemysłowe, takie jak:
- tartacznictwo
- mielenie pigmentów
- rozdrabnianie skał
- tłoczenie oleju
- przetwarzanie tytoniu, drewna, kakao, kawy i musztardy
Najpopularniejsze typy wiatraków to:
- koźlak
- paltrak
- holender
Historia Wiatraków w Polsce
Wiatraki w Polsce znane były już w XV wieku, a pierwszy dokument dotyczący ich wykorzystania pochodzi z XIII wieku, dotyczący młyna w Białym Buku. Od XIV wieku wiatraki stały się integralną częścią polskiego krajobrazu, a ich liczba regularnie wzrastała, choć zróżnicowanie regionalne wpływało na ich rozwój. W XIX wieku wiatraki zyskały na znaczeniu, zwłaszcza po uwłaszczeniu chłopów, co umożliwiło budowę młynów do własnych potrzeb.
II wojna światowa przyniosła zniszczenie około 60% wiatraków, a po wojnie wiele z nich popadło w ruinę z powodu braku konserwacji oraz elektryfikacji. W 1954 roku jedynie 63 z 3280 wiatraków uznano za zdolne do pracy. Obecnie dobrze zachowane wiatraki można znaleźć w skansenach i muzeach etnograficznych.
Historia Wiatraków w Europie
Wiatraki zdobyły popularność w Europie od XIV wieku, osiągając szczyt liczby około 200 000 w 1850 roku. Z czasem, w miarę rozwoju rewolucji przemysłowej, ich znaczenie spadło na rzecz pary wodnej oraz silników spalinowych i elektrycznych. W Niemczech w 1895 roku działało 18 362 wiatraków, a w Holandii w 1750 roku odnotowano ich 6-8 tysięcy, co wzrosło do 9-10 tysięcy w 1850 roku.
W 2017 roku holenderskie rzemiosło młynarzy wiatraków zostało wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
