Viola da gamba
Viola da gamba to historyczny instrument smyczkowy z grupy chordofonów, popularny w renesansie i baroku. Używany był zarówno do gry solowej, jak i zespołowej, często w kontekście realizacji basso continuo. Jego początki sięgają końca XV wieku, a w XVI wieku wprowadzono różnorodne odmiany, w tym gamby dyszkantowe, altowe, tenorowe oraz basowe.
Etymologia
Nazwa „da gamba” pochodzi od włoskiego słowa oznaczającego „noga”, co odnosi się do sposobu trzymania instrumentu, zazwyczaj w pozycji pionowej, na nodze lub między kolanami. W XVII wieku mniejsze gamby mogły być trzymane również poziomo na przedramieniu.
Budowa
Pudło rezonansowe violi da gamba przypomina kształtem korpus skrzypiec. Kluczowe cechy budowy to:
- Płaska płyta spodnia nachylona ku szyjce (daszek)
- Wysokie boczki i spadziste górne boczki
- Krawędzie płyt nie wystające poza boczki
- Wzmocnienia wewnętrzne i otwory rezonansowe w kształcie litery C lub płomieniste
Instrument miał od 5 do 7 cienkich strun strojonych w kwartach i tercjach oraz 7 progów jelitowych na chwytniku. Smyczek był krótszy niż współczesny i trzymany w tzw. podchwycie. Technika gry polegała na popychaniu smyczka od końca ku żabce. Brzmienie gamby charakteryzowało się łagodnością i cichym tonem, co przyczyniło się do jej stopniowego wypierania przez skrzypce. Zainteresowanie gambą powróciło w połowie XX wieku, szczególnie dzięki artystom takim jak Jordi Savall.
Odmiany gamb
Odmiana tenorowa
Podstawowa odmiana, sześciostrunowa, o długości 50-58 cm, stroju kwartowo-tercjowym. Stosowana w kompozycjach barokowych, takich jak „Sonaty gambowe” J.S. Bacha.
Odmiana dyszkantowa
Zwana aussi dessus de viole, sześciostrunowa, długa na 32-45 cm, również o stroju kwartowo-tercjowym. We Francji stosowano także pardessus de viole.
Odmiana barytonowa
Znana jako baryton lub viola di bardone.
Odmiana kontrabasowa
Kontrabasowa viola da gamba, zwana contrabasso, to sześciostrunowy instrument o długości 61-76 cm, będący prototypem współczesnego kontrabasu. W XVII wieku zrezygnowano z progów, a w XVIII wieku zmniejszono liczbę strun do czterech.
