Tryb nieświadka
Tryb nieświadka (łac. imperceptivus, auditivus) to gramatyczny tryb charakterystyczny dla języków bułgarskiego, macedońskiego, tureckiego i częściowo albańskiego. Jego główną funkcją jest informowanie o dystansie mówcy względem przekazywanej informacji, często wykorzystywany do relacjonowania informacji „z drugiej ręki” oraz wyrażania wątpliwości co do jej prawdziwości.
Przykład zastosowania trybu nieświadka w języku bułgarskim: Мария е работела в Лондон. (Maria pracowała w Londynie). Forma е работела wskazuje, że mówca nie był świadkiem tego wydarzenia i nie jest pewny jego prawdziwości. Z kolei zdanie Мария работеше в Лондон. (Maria pracowała w Londynie) wskazuje na pewność mówcy co do podawanej informacji.
Konstrukcje zbliżone w innych językach
Język polski
W języku polskim dystansowanie się od informacji osiąga się za pomocą przysłówka jakoby oraz dawnych imiesłowów:
- Maria mówi, jakoby była w Finlandii.
Można również użyć przysłówków rzekomo lub ponoć.
Język niemiecki
W języku niemieckim podobną konstrukcję wyraża Konjunktiv I:
- Er sagt, er ist erschöpft (Mówi, że jest zmęczony).
- Er sagt, er sei erschöpft (Mówi, że rzekomo jest zmęczony).
- Er sagt, er wäre erschöpft (Mówi jakoby był zmęczony).
Pierwsza forma jest neutralna, druga wyraża dystans do słów osoby trzeciej.
Łacina
W łacinie dystansowanie się od informacji wyraża się poprzez koniunktyw, co tworzy zdanie zależne wewnętrznie (ex mente aliena):
- Mater gaudebat, quod filia valuisset – Matka cieszyła się, że córka wyzdrowiała (wyzdrowienie nie było pewne).
W przeciwieństwie do tego, zdanie zależne zewnętrznie (ex mente auctoris) używa trybu oznajmującego, co potwierdza pewność zdarzenia.
Podsumowanie
Tryb nieświadka jest istotnym elementem gramatyki w wybranych językach, umożliwiającym wyrażanie dystansu względem relacjonowanych informacji. Jego analogie można znaleźć w polskim, niemieckim i łacinie, gdzie stosowane są różne środki językowe do wyrażania podobnych znaczeń.
