Tolerancja wymiaru

Tolerancja wymiaru

Tolerancja wymiaru odnosi się do zakresu, w jakim wymiar rzeczywisty powinien się mieścić. Na rysunkach technicznych przedstawiane są wymiary nominalne, które są pożądane przez konstruktora. Ze względu na naturalne niedokładności wykonawcze, wymiary rzeczywiste mogą odbiegać od nominalnych. Dlatego konstruktorzy muszą uwzględnić klasę dokładności maszyn używanych do produkcji danego elementu.

W niektórych przypadkach odchylenie od wymiaru nominalnego jest korzystne, szczególnie przy produkcji otworów i elementów cylindrycznych, co wpływa na odpowiednie pasowanie. W przypadku otworów mówimy o tolerancji wymiaru otworu, a w przypadku elementów walcowych o tolerancji wymiaru wałka.

Kategorie tolerancji

Odchyłki tolerancji mogą być dodatnie lub ujemne, a ich wartości są znormalizowane. Polska Norma PN-EN ISO 286-1:2011 definiuje 20 klas tolerancji:

• IT01, IT0, IT1 do IT5 – dla najdokładniejszych urządzeń precyzyjnych,
• IT6 do IT11 – dla typowych aplikacji maszynowych,
• IT12 do IT18 – dla mniej dokładnych urządzeń.

Warto zauważyć, że zakresy pierwszej i drugiej grupy częściowo się pokrywają, co wynika z nieprecyzyjności klasyfikacji aplikacji w budowie maszyn.

Oznaczenia tolerancji

W systemie tolerancji stosuje się także litery łacińskie, które kodują położenie pola tolerancji względem wymiaru nominalnego. Dla otworów i wałków przyjęto różne oznaczenia:

Dla otworów:

• A-G – oba wymiary graniczne większe od nominalnego,
• H – górny wymiar graniczny większy, dolny równy nominalnemu,
• J – wymiar nominalny między granicznymi,
• K – dolny wymiar graniczny mniejszy, górny równy,
• L-Z – oba wymiary graniczne mniejsze od nominalnego.

Dla wałków:

• a-g – oba wymiary graniczne mniejsze od nominalnego,
• h – dolny graniczny mniejszy, górny równy nominalnemu,
• j – wymiar nominalny pomiędzy granicznymi,
• k – górny graniczny większy, dolny równy,
• l-z – oba wymiary graniczne większe od nominalnego.

Mimo że możliwe są różne kombinacje położenia pól tolerancji, w praktyce zaleca się stosowanie tylko niektórych z nich.