Szmalcownictwo w czasie II wojny światowej
Szmalcownik to osoba, która w czasie niemieckiej okupacji Polski szantażowała Żydów oraz Polaków pomagających im, wymuszając okup w zamian za milczenie. Zjawisko to było częścią większego kryzysu moralnego i społecznego, który nastąpił po utracie suwerenności przez Polskę w 1939 roku.
Etymologia pojęcia
Słowo „szmalcownik” wywodzi się z gwary złodziejskiej, związanej z niemieckim „Schmalz” (smalec), co odnosi się do pieniędzy uzyskanych w sposób nielegalny. W okresie okupacji termin ten oznaczał osoby wymuszające okup na ukrywających się Żydach oraz Polakach, a jego użycie nie było powszechne w formalnym języku prawa.
Skala i forma działalności
Szmalcownictwo występowało głównie w dużych miastach, gdzie Żydzi uciekali z gett. Działalność ta przybierała różne formy:
- Organizowane gangi szantażystów, które systematycznie okradały swoje ofiary.
- Osoby działające indywidualnie, które wymuszały jednorazowy okup.
Wiele osób, w tym Żydzi, którzy wracali do gett, uczestniczyło w szantażowaniu innych. Szmalcownicy często stosowali przemoc, a niektórzy z nich byli także konfidentami niemieckich władz.
Kary dla szmalcowników
Rada Pomocy Żydom („Żegota”) oraz Kierownictwo Walki Cywilnej ogłosiły ostrzeżenia o konsekwencjach szantażowania Żydów. Szmalcownicy zaczęli być skazywani na karę śmierci przez sądy podziemne, a w 1943 roku wykonano pierwsze wyroki.
Wśród znanych przypadków wymienia się:
- Wykonanie wyroku na Bogusławie Pilniku, konfidenta Gestapo, w sierpniu 1943 roku.
- Akcje przeciwko szmalcownikom nasiliły się w latach 1943-1944, kiedy to zastrzelono wielu z nich, w tym policjantów i informatorów.
Po wojnie, w Polsce Ludowej szmalcownictwo również było ścigane jako przestępstwo, a ofiary, które przeżyły, objęto amnestią w 1956 roku.
Szmalcownictwo w kulturze
Termin „szmalcownik” znalazł swoje miejsce w polskiej literaturze, na przykład w powieści Romana Bratnego „Kolumbowie. Rocznik 20”, gdzie użyty jest w kontekście moralnym. W tłumaczeniu cyklu „Harry Potter” pojęcie to odnosi się do postaci, które wspierały reżim Voldemorta, podkreślając analogię do ideologii czystości krwi.
