Pucz moskiewski (sierpniowy)
Pucz moskiewski, znany również jako pucz sierpniowy lub pucz Janajewa, był nieudanym zamachem stanu mającym na celu powstrzymanie rozpadu systemu komunistycznego w Związku Radzieckim. Przeprowadzony w dniach 19-21 sierpnia 1991 roku przez liderów Komunistycznej Partii ZSRR, zamach miał na celu obalenie prezydenta Michaiła Gorbaczowa. Jego inicjatorzy wykorzystali niezadowolenie biurokracji i armii wobec reform Gorbaczowa, takich jak głasnost i pieriestrojka.
Geneza puczu
W obliczu kryzysu w ZSRR, Gorbaczow próbował balansować między zwolennikami reform a ich przeciwnikami. W czerwcu 1991 roku Borys Jelcyn wygrał wybory prezydenckie w Rosyjskiej FSRR, co zwiększyło napięcia. Gorbaczow planował podpisanie nowego traktatu związkowego, który miał na celu przekształcenie ZSRR w konfederację, co spotkało się z oporem „twardogłowych” członków KPZR.
Przebieg puczu
Na początku zamachu, 18 sierpnia, komitet przybył do Gorbaczowa w jego daczy w Krymie i ogłosił stan wyjątkowy. Gorbaczow został aresztowany, a wiceprezydent Giennadij Janajew przejął jego obowiązki. 19 sierpnia ogłoszono stan wyjątkowy w całym ZSRR, a wojsko zajęło strategiczne punkty w Moskwie.
Reakcja społeczeństwa
W odpowiedzi na pucz, obywatele zaczęli organizować protesty, w szczególności w okolicach Białego Domu w Moskwie, gdzie wznoszono barykady. Borys Jelcyn zadeklarował działania przeciwko puczystom i wezwał do oporu. Dzięki wsparciu społecznemu i części armii, pucz ostatecznie zakończył się niepowodzeniem.
Reakcje międzynarodowe i w Polsce
Reakcja na wydarzenia w Moskwie była mieszana. W Polsce, mimo początkowego szoku, społeczeństwo przyjęło sytuację z wyczekiwaniem. Rząd polski nie ogłosił jednoznacznego stanowiska, co pozwoliło uniknąć napięć dyplomatycznych po zakończeniu puczu.
Kontrowersje i konsekwencje
Po puczu pojawiły się różnice w zeznaniach uczestników zamachu oraz Gorbaczowa. Janajew oskarżał Gorbaczowa o zdradę, podczas gdy w 1994 roku Sąd Najwyższy Rosji orzekł, że nie było przewrotu. W 2011 roku Gorbaczow przyznał, że był świadomy przygotowań do zamachu.
Rola w kulturze
- Ballada „Upadek Związku Radzieckiego” autorstwa Jacka Kaczmarskiego.
- Piosenka „Pucz w Moskwie” zespołu Trzeci Oddech Kaczuchy.
