Njaja – Klasyczny System Filozofii Indyjskiej
Njaja (sanskryt: न्याय, trl. nyāya) to klasyczny system filozofii indyjskiej, zaliczany do grupy astika i sat darśana. Jego przedstawiciele, znani jako najjajikowie (trl. naiyāyika), dążyli do wyzwolenia, podobnie jak zwolennicy Upaniszad. System ten jest silnie związany z filozofią waiśesziki i specjalizuje się w metodologii, teorii poznania i soteriologii, a także jest teistyczny i pluralistyczny.
Historia
Njaja wywodzi się z anwiksziki i za początek jej rozwoju uznaje się 200 r. n.e., kiedy to skompilowano Njayasutra Akszapady Gautamy. System ten prowadził intensywne spory z filozofią buddyjską i jako pierwszy w Indiach sformułował racjonalne dowody na istnienie Boga. Njaja dzieli się na klasyczną starą szkołę oraz nową szkołę, rozwijaną po XIV wieku.
Doktryna
Njaja, jako nurt filozofii bramińskiej, uznaje prawo karmana, reinkarnację, zasadę dharma oraz wyzwolenie jako cel ostateczny. Bada i objaśnia:
- miarodajność poznania
- kryteria prawdziwościowe
- teorię prawdy
- rolę języka w poznaniu
- 16 kategorii poznawczych
Podmiotem poznawczym jest atmana, który z własnym wysiłkiem osiąga wyzwolenie. Świadomość określa się jako buddhi, a umysł jako manas. W starej szkole Bóg nosi imię iswara, posiadając cechy takie jak prawość dharma i wszechwiedza.
Wyzwolenie
Wyzwolenie, określane jako apawarga, oznacza „uwolnienie” od cierpienia i może nastąpić dopiero w chwili śmierci. Njaja nie uznaje możliwości wyzwolenia za życia, lecz kładzie nacisk na czci oddawane Bogu (Iśwara), traktowane jako formę bhakti, która obejmuje racjonalne rozważanie istnienia Boga.
Przedstawiciele Starej Szkoły
- Akszapada Gautama
- Pakszilaswamin Watsjajana
- Uddjotakara Bharadwadźa
- Waćaspati Miśra
- Dźajanta Bhatta
Przedstawiciele Nowej Szkoły
- Gangeśa Kaśjapa
- Wasudewa Sarwabhauma
- Waćaspati Misra II
- Wiśwanatha
Podsumowanie
Njaja jest ważnym nurtem w indyjskiej filozofii, który łączy w sobie elementy epistemologiczne, metodologiczne i teistyczne. Jego rozwój przez wieki oraz spory z innymi tradycjami filozoficznymi świadczą o jego wpływie i znaczeniu w historii myśli indyjskiej.
