Louis Althusser
Louis Althusser (1918-1990) był francuskim filozofem marksistowskim, znanym jako jeden z głównych przedstawicieli marksizmu strukturalistycznego. Był profesorem filozofii w École normale supérieure w Paryżu oraz aktywnym działaczem Francuskiej Partii Komunistycznej, z którą zerwał na końcu życia. Althusser był inspiracją dla wielu znanych myślicieli, w tym Michela Foucaulta i Judith Butler.
Myśl Althussera
Jednym z kluczowych dzieł Althussera jest Czytanie „Kapitału”, które bada filozoficzny status teorii marksizmu jako krytyki ekonomii politycznej. Althusser wprowadził pojęcie „pęknięcia epistemologicznego”, które odnosi się do przełomu w myśli Marksa, zachodzącego pomiędzy jego wczesnymi a późniejszymi pracami. W jego koncepcji marksizm jest traktowany jako anty-humanistyczny, odrzucający klasyczne pojęcia „natury ludzkiej”.
Cięcie epistemologiczne
Althusser argumentował, że myśl Marksa została źle zrozumiana, a jego dzieło stanowi radykalne „cięcie epistemologiczne”. Wierzył, że Marks stworzył nową epistemologię, która łączyła teorię wiedzy z praktyką teoretyczną, odrzucając tradycyjne rozróżnienia między podmiotem a przedmiotem.
Poziomy i praktyki
Althusser podkreślał, że jednostki są produktami społeczeństwa i że teoria społeczna nie może opierać się na indywidualnych cechach ludzi. Społeczeństwo powinno być rozumiane jako złożona struktura składająca się z różnych poziomów i praktyk, które wzajemnie się przenikają. Praktyki te mogą być podzielone na ekonomiczne, ideologiczne oraz prawno-polityczne, a każda z nich ma swoje specyficzne funkcje w reprodukcji stosunków produkcji.
Sprzeczność i naddeterminacja
Althusser rozwijał koncepcję sprzeczności w społeczeństwie, podkreślając, że zmiany społeczne są wynikiem wielu czynników. Używał pojęcia naddeterminacji, co oznacza, że wiele okoliczności może wpłynąć na przebieg wydarzeń. Wskazywał, że praktyka ekonomiczna odgrywa dominującą rolę w określaniu relacji między innymi sferami społeczeństwa.
Ideologiczne aparaty państwa
Althusser wprowadził pojęcie Ideologicznych Aparatów Państwa (IAP), które obejmują instytucje takie jak rodzina, media i edukacja, odpowiedzialne za kształtowanie jednostek jako podmiotów. Podkreślał, że ideologia nie jest jedynie zbiorem idei, lecz materialnymi praktykami, które kształtują nasze zachowania i przekonania.
Najważniejsze teksty
- Montesqieu, la politique et l’histoire (1959)
- Pour Marx (1965; wyd. polskie: W imię Marksa, 2009)
- Lire le Capital (1965; wyd. polskie: Czytanie „Kapitału”, 1975)
- Lenine et la philosophie (1968)
- Marx et Lenine devant Hegel (1972)
- Response a John Lewis (1973; wyd. polskie: W odpowiedzi Johnowi Lewisowi, 1988)
- Elements d’autocritique (1974)
- Positions (1976)
