Reklama
Dzisiaj jest 10 stycznia 2025 r.
Chcę dodać własny artykuł
Reklama
Reklama
Reklama

Kamienie na szaniec (książka Aleksandra Kamińskiego)

, na podstawie której Aleksander Kamiński napisał Kamienie na szaniec]]
w Warszawie, które wiosną 1939 ukończyli główni bohaterowie książki]]
w maju 1939]]
„Rudy” (drugi od lewej) razem z kolegami w czasie okupacji]]
w reżyserii Jana Łomnickiego (1977)]]
w Warszawie]]
Kamienie na szaniec – książka Aleksandra Kamińskiego opowiadająca o działalności grupy członków Szarych Szeregów w Warszawie podczas II wojny światowej. Jedna z najważniejszych pozycji literatury polskiej okresu wojennego.
Jest oparta na prawdziwych wydarzeniach z końca lat 30. i okresu okupacji niemieckiej. Jej tytuł nawiązuje do fragmentu wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój.

Reklama

Historia

Książka powstała na podstawie krótkiej relacji Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” spisanej podczas Świąt Wielkanocnych, 25–26 kwietnia 1943, w majątku Szczęsne (obecnie otulina Grodziska Mazowieckiego). Jej przygotowanie doradził mu Józef Zawadzki, którego niepokoił zły stan psychiczny syna przeżywającego śmierć Jana Bytnara oraz Aleksego Dawidowskiego i Tadeusza Krzyżewicza, którzy ponieśli śmierć w wyniku zorganizowanej przez niego akcji pod Arsenałem.
W tekście „Zośka” opisał powstanie grupy przyjaciół z 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej (od koloru chust nazywanej „Pomarańczarnią”), ich działalność w konspiracji oraz aresztowanie i odbicie „Rudego” i innych więźniów przewożonych 26 marca 1943 po przesłuchaniach z siedziby Gestapo w alei J. Ch. Szucha 25 do więzienia Pawiak.
Tadeusz Zawadzki sporządził swoją relację ołówkiem na małym bloczku z kratkowanego papieru, którą następnie, z obawy o jej zniszczenie, przepisał na maszynie w 4 egz. Jan Rossman, przyjaciel oraz pierwszy czytelnik jego pracy. Następnie, zgodnie z sugestią Tadeusza Zawadzkiego, zwrócił się z prośbą do Aleksandra Kamińskiego o przygotowanie w oparciu o notatkę materiału dla szerszego grona czytelników. Po zebraniu materiałów, wyjechał z Warszawy do swojej żony Janiny, która w tamtym czasie przebywała pod Pruszkowem. Treść książki podyktował żonie. Maszynopis otrzymali do przeczytania Tadeusz i Józef Zawadzcy, Jan Rossman oraz inni uczestnicy i świadkowie opisanych w niej zdarzeń.
Celem książki było upamiętnienie grupy warszawskich harcerzy – członków m.in. Szarych Szeregów, PLAN-u i Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” – oraz przekazanie ideałów braterstwa i służby.
Książka pod pseudonimem „Juliusz Górecki” oraz tytułem Kamienie na szaniec. Opowiadanie o Wojtku i Czarnym ukazała się po raz pierwszy w lipcu 1943, w nakładzie 2 tys. egz. Wydawcą była KOPR (Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Okręgu Warszawa Armii Krajowej), a książkę wydrukowały Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze (TWZW). Na okładce zaprojektowanej przez Stanisława Kunstettera znalazł się ceglany mur z namalowanym Znakiem Polski Walczącej. Aleksander Kamiński stworzył swój pseudonim przyjmując imię Juliusza Dąbrowskiego, natomiast nazwisko „Górecki” nawiązywało do Górek Wielkich, w których mieściła się kierowana przez niego szkoła instruktorów harcerstwa. Zostało ono uzupełnione przez autora o okres pomiędzy akcją pod Arsenałem a akcją w Sieczychach (do września 1943).
Mikrofilm z treścią książki został wysłany przez Szare Szeregi przez kuriera Armii Krajowej do Londynu, co umożliwiło Związkowi Harcerstwa Polskiego na jej wydanie w języku angielskim w 1945 w Wielkiej Brytanii.
Kamienie były najgłośniejszą książką okupowanej Warszawy. Była czytana w całym kraju i doczekała się licznych recenzji w prasie konspiracyjnej (także krytycznych). Młodzież przyjęła ją z entuzjazmem:
Pierwsze wydanie powojenne ukazało się w 1946 nakładem Spółdzielni Wydawniczej „Wiedza”. Ujawniono w nim prawdziwe imię i nazwisko autora książki, stopniowo podawano także prawdziwe pseudonimy jej bohaterów. Połowę swoich honorariów autorskich za książkę przeznaczał na utrzymanie kwatery Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka” na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, gdzie zostali pochowani jej bohaterowie.

Tytuł

Tytuł Kamienie na szaniec stanowi fragment wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój i prawdopodobnie nawiązuje do publikacji Karola Koźmińskiego z 1937 o tym samym tytule, przedstawiającej sylwetki 12 poległych w walkach o niepodległość Polski.
Zaproponowany przez Jana Rossmana i Tadeusza Zawadzkiego tytuł Kamienie na szaniec nie odpowiadał Aleksandrowi Kamińskiemu, który swoją pracę zatytułował Życie i śmierć. Dał się jednak przekonać do jego zmiany. Zdaniem Barbary Wachowicz gdyby Kamińskiemu była znana praca Koźmińskiego, użyłby tego zapewne jako argumentu przeciw zasugerowanej zmianie tytułu jego książki. Z drugiej strony, mógł on także zgodzić się na powtórzenie tytułu, uznając to za podkreślenie ciągłości losów Polaków.

Reklama

Fabuła

Akcja książki jest oparta na faktach z końca lat 30. XX w. i z okresu okupacji niemieckiej w Warszawie.
Po zajęciu stolicy przez Niemców, trzej główni bohaterowie: „Alek”, „Zośka” i „Rudy” próbowali odnaleźć się w nowej rzeczywistości. W październiku 1939 wstąpili do lewicowej Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Brali udział w akcjach tzw. małego sabotażu, m.in. nalepiali karteczki na obwieszczeniu gubernatora Hansa Franka o utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa, na których widnieją słowa: Marszałek Piłsudski powiedziałby: a my was wszyscy w d…. mamy. Podejmowali różnego rodzaju prace zarobkowe.
Szukając nowych możliwości działania w konspiracji odeszli z PLAN-u na miesiąc przed rozbiciem organizacji przez Niemców. Jednocześnie uczyli się, m.in. organizowali spotkania dyskusyjne. W marcu 1941 wstąpili do Szarych Szeregów Chorągwi Warszawskiej i rozpoczęli działalność w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W listopadzie 1942 zostali członkami Grup Szturmowych.
Po aresztowaniu Janka Bytnara „Rudego” przez Gestapo, „Zośka” zorganizował akcję odbicia przyjaciela, przeprowadzoną 26 marca 1943.
„Rudego” udało się uwolnić, jednak wskutek obrażeń odniesionych podczas torturowania przez funkcjonariuszy Gestapo zmarł 30 marca 1943. Tego samego dnia zmarł śmiertelnie ranny podczas akcji „Alek”. „Zośka” zginął podczas akcji w Sieczychach 20 sierpnia 1943.

W kulturze masowej

* Akcja pod Arsenałem – film polski z 1977 w reżyserii Jana Łomnickiego, na motywach książki Kamienie na szaniec.
* Kamienie na szaniec – film polski z 2014 w reżyserii Roberta Glińskiego.

Przypisy

Kategoria:Harcerstwo
Kategoria:Polska literatura faktu
Kategoria:Utwory literackie z 1945
Kategoria:Utwory literackie o II wojnie światowej
Kategoria:Polskie utwory literackie okresu II wojny światowej
Kategoria:Szare Szeregi
Kategoria:Lektury szkolne

Reklama
Reklama