Język ladyński
Język ladyński to zespół dialektów retoromańskich używanych przez Ladynów, rdzenną ludność Dolomitów w Włoszech. Obecnie posługuje się nim około 30 tysięcy osób. Nie należy mylić go z językiem ladino, używanym przez Żydów sefardyjskich, ze względu na podobieństwo nazw.
Dialekty i podział terytorialny
Język ladyński występuje w różnych dolinach w centralnych Dolomitach, obejmujących prowincje Tyrol Południowy, Trentino i Belluno. Dialekty różnią się ze względu na naturalne przeszkody, takie jak góry.
- Obszar zachodni:
- dolina Val Gerdëina: dialekt gerdeński (Urtijëi, Santa Cristina Gherdëina)
- dolina Val di Fascia: dialekt fasciański (Moena, Soraga)
- Seiser Alm: dialekt noweski (praktycznie wymarły)
- Obszar centralny:
- dolina Val Badia: dialekt badiot (Badia, Corvara)
- dolina Val Fédom: dialekt fedomski (Val Fédom, Rocca Pietore)
- Obszar wschodni:
- dolina Val Anpëz: dialekt anpezański (Cortina d’Ampezzo)
- dolina Comelico: dialekt comeliziański (San Nicolò di Comelico)
- dolina Val di Zoldo: dialekt zoldański
- dialekt wajontyński (przejściowy między ladyńskim a friulijskim)
Dialekty ladyńskie mają wpływy języków celtyckich, włoskich i niemieckich. Używają dodatkowych liter niemieckich, takich jak „ö” i „ü”, a nie mają litery „w”.
Status
W Południowym Tyrolu język ladyński jest oficjalnie uznawany i nauczany w szkołach. Telewizja Ladyńska nadaje programy w tym języku, a sposób wymowy stosowany przez nią stanowi standard. W prowincji Belluno status języka jest regulowany przez ustawę z 1999 roku, natomiast w Val di Fascia nie jest uregulowany. W 2007 roku mieszkańcy dwóch gmin ladyńskich w Belluno zdecydowali o przyłączeniu do Tyrolu Południowego.
Przykłady języka ladyńskiego
Przykładowe tłumaczenie Modlitwy Pańskiej w dialekcie badiot:
- Nosc Pere dal cí,
- al sii santifiché to enom,
- al vëgni to rëgn,
- töa orenté sii fata,
- desco sö al cí ensciö söla tera.
Tłumaczenie na polski:
- Ojcze Nasz, który jesteś w niebie,
- Święć się imię Twoje,
- Przyjdź królestwo Twoje,
- Bądź wola Twoja,
- Jako w Niebie tak i na ziemi.
Inne informacje
W Polsce dostęp do informacji o języku ladyńskim jest ograniczony. Niewiele jest słowników, a badania nad tym językiem rozpoczął w XIX wieku ksiądz Micurá de Rü. Obecnie zajmuje się tym Istitut Ladin Micurá de Rü w San Martin de Tor, który promuje język i kulturę ladyńską.
