Grajewo – miasto w województwie podlaskim, nad rzeką Ełk. Od 1 stycznia 1999 r. jest siedzibą powiatu grajewskiego.
Według danych z 1 stycznia 2018 miasto liczyło 22 049 mieszkańców.
Grajewo uzyskało lokację miejską w 1540 roku, jednak nie została ona zrealizowana, ponowne nadanie praw miejskich przed 1700 rokiem, zdegradowane w 1870 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku. W Grajewie działa Ochotnicza Straż Pożarna.
Położenie geograficzne
Grajewo leży na Wysoczyźnie Kolneńskiej, na Mazowszu, w dawnej ziemi wiskiej, w pobliżu historycznego słupa granicznego w Boguszach, który powstał w 1545 roku na trójstyku Prus Książęcych, Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego jako pamiątka po wytyczeniu granic między państwami, zlokalizowanego przy wsi Bogusze na północ od miasta. Jednak już w 1569 roku granica ta zaniknęła wskutek przyłączenia Podlasia do Korony Polskiej I Rzeczypospolitej i od tej pory już nigdy nie istniał powyższy trójstyk, pozostała jedynie granica Korony Królestwa Polskiego (I Rzeczypospolitej) i Prus Książęcych, które do 1657 roku stanowiły lenno Polski. Wyznacza granicę z Mazurami i Podlasiem, znajduje się na terenie Zielonych Płuc Polski.
Północna granica miasta jest zarazem granicą między powiatami ełckim a grajewskim i województwami warmińsko-mazurskim a podlaskim.
Według danych z roku 2002 Grajewo ma obszar 18,93 km², w tym:
* użytki rolne: 61%
* użytki leśne: 3%.
Miasto stanowi 1,96% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy
Grajewo (gmina wiejska), Prostki
Demografia
Dane z 30 czerwca 2012:
Według danych z roku 2002
* 2011 (30 czerwca) – 22 504
* 2011 (31 grudnia) – 22 455
* 2012 (30 czerwca) – 22 413
* 2012 (31 grudnia) – 22 375
}}
W XIX wieku i do 1939 roku miasto zamieszkiwała znaczna mniejszość żydowska, wahająca się od 39% do nawet 76%. Współcześnie w Grajewie mieszkają niemal wyłącznie Polacy.
* Piramida wieku mieszkańców Grajewa w 2014 roku oraz Pan Sebastian Żebrowski z żoną i pasterz ze Dwora, natomiast w miasteczku Grajewo: Sławetny stolarz z żoną i innych mieszczan z Burmistrzem obu płci osób 35 oraz dwóch żydów z żonami.
W wyniku małżeństwa Anny, córki Jakuba Grajewskiego, ze Stanisławem Antonim Wilczewskim, w 1692 r. miasto przeszło w posiadanie Wilczewskich.
W 1695 r. król Jan III Sobieski nadał prawo odbywania jeszcze jednego targu, a August II zezwolił na dwa nowe jarmarki.
Według pamiętnika prowadzonego przez siostry Wilczewskie na przełomie XVIII i XIX w., 9 grudnia 1812 r. przejeżdżał przez Grajewo powracający z nieudanej kampanii rosyjskiej Napoleon, cesarz Francuzów. Miał zatrzymać się na krótko w budynku poczthalterii Wolskiego, gdzie „nalał w misę kawy, bułki nadrobił i łyżką jadł”. Otrzymał też sanie kryte, którymi udał się dalej w kierunku Warszawy, odkupując je za 25 napoleondorów dubeltowych. Córka właściciela poczthalterii miała otrzymać w prezencie za gościnę złotą broszkę z wizerunkiem główki kobiecej na porcelanie.
Po III rozbiorze Polski od 1795 w zaborze pruskim. W 1800 roku Grajewo liczyło 23 domy i 218 mieszkańców. Od 1807 w granicach polskiego Księstwa Warszawskiego, a następnie w 1815 weszło w skład Rosji, jako część tzw. Królestwa Kongresowego. W 1818 założono fabrykę świec i mydła. Odbywały się rocznie 4 jarmarki. Handlowano głównie bydłem i końmi oraz wyrobami bednarskimi. Powstała ulica Nowa, a po zbudowaniu w latach 1828–1829 traktu petersburskiego, wytyczona i zabudowana została ulica Augustowska. Około 1850 liczba ludności wzrosła do około 1917 osób. Grajewo posiadało stację pocztową, komorę celną, szkołę elementarną, rzeźnię i wiele zakładów rzemieślniczych. W 1864 r. przez małżeństwo Anny Wilczewskiej z Janem Stanisławem Woyczyńskim miasto przeszło w posiadanie Woyczyńskich. W 1870 roku, w ramach represji po powstaniu styczniowym, decyzją administracji carskiej, Grajewo utraciło prawa miejskie.
W 1873 r. wybudowano kolej żelazną Brześć-Królewiec. Miejscowość rozwijała się szybko. Domy powstawały wzdłuż torów kolejowych oraz wzdłuż ulic będących przedłużeniami głównych szlaków komunikacyjnych. Powstało kilka większych zakładów przemysłowych: fabryka win, gorzelnia, huta szkła, fabryka pasów transmisyjnych i taśm gumowych, kilka młynów, betoniarnia.
W 1894 roku w Grajewie zostały wybudowane koszary (stacjonowały dwa pułki kawalerii i 8 brygada Straży Pogranicznej). Wybudowano małą cerkiew – Cerkiew św. Marii Magdaleny oraz założono cmentarz prawosławny. Wyświęcenia dokonał 22 października 1878 r. arcybiskup warszawski Leoncjusz. W 1893 r. pobudowano na cmentarzu drewnianą kaplicę wraz z drewnianą stróżówką. W Grajewie istniała również cerkiew garnizonowa 4 Dragonskogo Evkaterinskogo Połka.
W latach I wojny światowej miasto uległo zniszczeniu spowodowanemu przez armię niemiecką. 12 listopada 1918 roku Grajewo zostało oswobodzone, zaś 4 lutego 1919 roku dekretem Naczelnika Państwa stało się ponownie miastem. Po wojnie parafia prawosławna została zlikwidowana, a cerkiew zburzono. Na cmentarzu w latach powojennych urządzono plac zabaw dziecięcych.
W okresie międzywojennym Grajewo było siedzibą starostwa szczuczyńskiego oraz wiejskiej gminy Bogusze. Bliskość granicy z Prusami Wschodnimi, a szczególnie lokalizacja granicznej stacji kolejowej, wpłynęła na rozwój gospodarczy miasta; pomimo tego w okresie międzywojennym w porównaniu z Ełkiem czy Prostkami sprawiało ono wrażenie ubogiej mieściny. W okresie międzywojennym Grajewo było ośrodkiem o charakterze administracyjno-usługowym. Była tu komenda powiatowa Policji Państwowej, Urząd Skarbowy Podatków i Opłat, Kasa Skarbowa, Urząd Celny, Inspektorat Straży Celnej, Nadleśnictwo, Powiatowy Urząd Ziemski, Powiatowa Kasa Chorych i Gimnazjum. Działało Stowarzyszenie Rzemieślnicze. W mieście stacjonował 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. K. Pułaskiego. W 1924 r. powstał Gimnazjalny Klub Sportowy w Grajewie, który w 1926 r. zmienił nazwę na „Warmia”, a w 1935 osiągnął największy sukces, biorąc udział w barażach o awans do piłkarskiej Ligi (ob. Ekstraklasy); funkcjonował także żydowski klub Hapoel Grajewo.
W 1929 r. burmistrzem Grajewa był Wacław Perlitz. Dyrektorem elektrowni sejmikowej był inż. Mieczysław Pawluk, komendantem straży pożarnej – Roman Brzeziński. Działały dwa banki, kino „Apollo”, pięć restauracji i wiele warsztatów rzemieślniczych.
W 1939 roku Grajewo liczyło 9500 mieszkańców.
W okresie 20-lecia międzywojennego Grajewo kilkakrotnie odwiedzały ważne postaci polskiego życia politycznego: w 1921 r. naczelnik Józef Piłsudski, w 1923 r. prezydent Stanisław Wojciechowski, w 1925 r. generał Józef Haller, w 1928 r. prezydent Ignacy Mościcki.
W roku 1922 w Grajewie urodził się Rajmund Kaczyński, ojciec Lecha i Jarosława Kaczyńskich. Był synem urzędnika kolejowego Aleksandra oraz Franciszki Świątkowskiej.
Po wybuchu II wojny światowej, w nocy z 6 na 7 września 1939 roku, miasto zostało zajęte przez Niemców. Po 21 września Niemcy przekazali miasto wojskom radzieckim. Grajewo zostało zaanektowane przez Związek Radziecki jako część Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
22 czerwca 1941 roku Grajewo ponownie zajęli Niemcy. Rozpoczęły się krwawe represje wobec Żydów oraz osób podejrzanych o współpracę z Sowietami. 30 sierpnia 1941 rozstrzelano ok. 120 osób uznanych za komunistów. W sierpniu 1941 w rejonie ulic: Dolnej, Rudzkiej i Łaziennej Niemcy utworzyli getto, w którym zgromadzono około 3 tys. osób narodowości żydowskiej. Zostało ono zlikwidowane 2 listopada 1942
* www.e-Grajewo.pl
* www.grajewo.pl
* rowerowe.grajewo.pl
* www.grajewiak.pl
* www.grajewo24.pl
* www.iregionalni.pl
* www.zyciegrajewa.pl
Grajewo w mediach społecznościowych:
* Grajewo ma swoją oficjalną stronę na Facebooku,
* [https://www.youtube.com/channel/UC3uFSBzjHxC3_kbHHvI2fzA kanał miasta w portalu YouTube].
Administracja
Grajewo jest członkiem ogólnopolskiego stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich
Stowarzyszenia
* [http://lepszegrajewo.pl/ Stowarzyszenie Lepsze Grajewo]
* [https://ookami.pl Stowarzyszenie Klub Sportowy Ookami]
* [https://strzelec.grajewo.pl/ ZS „STRZELEC” OSW Jednostka Strzelecka 1011 im. rtm. Wiktora Konopki ps. „Grom”]
Gospodarka
Obecnie w mieście działalność gospodarczą prowadzi około 1110 firm handlowych, usługowych i produkcyjnych. Wśród nich dominującą rolę odgrywa handel.
Do największych zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie miasta należą:
* [http://www.pfleiderer.pl/ Pfleiderer S.A]. – historia spółki sięga roku 1974, kiedy to powstało przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Płyt Wiórowych w Grajewie. Komercjalizacja spółki nastąpiła w roku 1994. Powstała w jej wyniku spółka akcyjna jest obecna od roku 1997 na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, najpierw pod nazwą ZPW S.A. w Grajewie, a od roku 2002 jako Pfleiderer Grajewo S.A. Od 1999 roku większościowy pakiet akcji spółki posiada europejski lider branży produktów drewnopochodnych niemiecki Pfleiderer AG. W latach 2003/04 został zapoczątkowany proces budowy grupy kapitałowej Pfleiderer Grajewo S.A. Obecnie w jej skład wchodzą, m.in.: Pfleiderer Prospan S.A. w Wieruszowie, Pfleiderer MDF Sp. z o.o. w Grajewie, Silekol Sp. z o.o. w Kędzierzynie-Koźlu, Unifloor Sp. z o.o. w Wieruszowie, Jura Polska Sp. z o.o. w Grajewie oraz Pfleiderer Sp. z o.o. w Nowogrodzie Wielkim (Rosja) – spółka, która od początku roku 2006 rozpoczęła proces produkcji płyt wiórowych, sprzedawanych na rynku wschodnim.
* Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol, która produkuje wyroby znane pod markami „Łaciate” i „Milko”, tj. wyroby UHT, masło i jego pochodne, mleko w proszku, sery twarogowe, sery żółte, jogurty pitne. Obecnie Mlekpol to niekwestionowany lider w branży mleczarskiej w kraju, w którego skład wchodzi dwanaście zakładów produkcyjnych w: Grajewie, Kolnie, Mrągowie, Sejnach, Augustowie, Zambrowie, Bydgoszczy, Sokółce, Dąbrowie Białostockiej, Radomiu, Zwoleniu i Gorzowie Wielkopolskim
* [http://www.zakrem.pl/ Zakrem Sp. z o.o.] – przedsiębiorstwo powstało w 1952 r. W latach 1989–2010 funkcjonowało jako spółdzielnia pracy. Od 2011 r. jest spółką prawa handlowego. Przedsiębiorstwo produkuje głównie ręczne wózki transportowe: paletowe unoszące i podnośnikowe, platformowe, taczkowe i inne specjalistyczne, ponadto: stojaki do rowerów, zestawy transportowe, barierki. Realizowane są także usługi: cięcie laserem, lakierowanie proszkowe, ślusarsko-spawalnicze.
Inne przedsiębiorstwa:
* Agrocentrum – wytwórnia pasz
* Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Grajewie
* Durobex – Posadzki przemysłowe
* Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych
* Euro-Bud – węzeł betoniarski oraz wypożyczalnia sprzętu budowlanego
* Zagłoba – Zakład Przetwórstwa Mięsnego ZAGŁOBA [http://zpmzagloba.pl/]
* Rekin – przemysł rybny [http://rekinspj.pl/kontakt.html]
W dzielnicy przemysłowej działa Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna zajmująca powierzchnię 20,24 ha, znajduje się tu firma Pfleiderer, z czego 9,3 ha to nowe tereny inwestycyjne w pełni uzbrojone.
Transport
Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne:
* Droga wojewódzka 665: Szczuczyn – Augustów
* Droga krajowa nr 65: granica państwa – Gołdap – Ełk – Białystok – Bobrowniki – granica państwa
Połączenie PKP: Białystok – Ełk
z 1873 r.]]
Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe m.in. z Warszawą, Wrocławiem, Gdańskiem, Szczecinem i Katowicami.
Głównym przewoźnikiem autobusowym w mieście i powiecie jest lokalna filia PKS Łomża. Oprócz tego można tu spotkać autobusy PKS Białystok, PKS Suwałki, PKS Warszawa, PKS Transkom Pisz oraz przewoźników prywatnych. Grajewo posiada bezpośrednie połączenie autobusowe z Białymstokiem, Warszawą, Łomżą, Radziłowem, Jedwabnem, Szczuczynem, Piszem, Augustowem, Suwałkami, Rajgrodem, Ełkiem, Gołdapią, Giżyckiem, Mońkami i in.
Muzea
* Grajewska Izba Historyczna przy ul. Ełckiej
* Centrum Tradycji Mleczarstwa – [http://www.muzeummleka.pl/ Muzeum Mleka] przy ul. Konstytucji 3 Maja 36 w Grajewie.
Kultura
Życiem kulturalnym mieszkańców zajmuje się przede wszystkim Grajewskie Centrum Kultury, zlokalizowane przy ul. Wojska Polskiego, który promuje miasto dzięki takim zespołom jak:
* Zespół Pieśni i Tańca Grajewianie
* Zespół Tańca Współczesnego „Slash”
* Zespół Tańca Współczesnego „Reflex”
* Zespół Tańca Współczesnego „Tequila”
* Kapela Podwórkowa Paka z Grajewa
* Orkiestra Dęta OSP
* grupa teatralna „Echo”
* grupa teatralna „Rebellion”
* grupa teatralna „Cień”.
W mieście corocznie odbywają się następujące imprezy kulturalne:
* Turniej Tańca Współczesnego im. Renaty Dudaryk-Randzio
* Święto 9 Pułku Strzelców Konnych
* Dni Grajewa (przełom czerwca i lipca)
* Pożegnanie Lata
* Przegląd Dorobku Kulturalnego Miasta Grajewa
* Konkurs Recytatorski o Nagrodę Burmistrza Miasta
* Dzień Strażaka
* Bieg Wilka
* Rowerowy Rajd Wilka
* [http://ggf.grajewo.pl/ Grajewo Game Festival].
Edukacja
| opis1 = Zespół Szkół Specjalnych przy ul. Ełckiej
| grafika2 = Grajewo pg1 2009a.jpg
| szerokość2 =
| opis2 = Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. PCK przy ul. Szkolnej
| grafika3 = Grajewo gimnazjum2.jpg
| szerokość3 =
| opis3 = Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Sybiraków przy ul. Mickiewicza
| grafika4 = Grajewo sp2 2009.jpg
| szerokość4 =
| opis4 = Szkoła Podstawowa nr 2 im. Adama Mickiewicza przy ul. Mickiewicza
}}
* Zespół Szkół Nr 1 ([https://web.archive.org/web/20161006192711/http://lograjewo.pl/ Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika], Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zaoczne, internat)
* [http://www.zs2.grajewo.pl/ Zespół Szkół Nr 2 im. 9 Pułku Strzelców Konnych]
* Zespół Szkół Specjalnych im. Jana Pawła II (Szkoła Podstawowa Nr 3 Specjalna, Publiczne Gimnazjum Nr 4 Specjalne, Szkoła Zawodowa Specjalna oraz Klasa Przysposabiająca do Pracy)
* Zespół Szkół Miejskich Nr 1 (Szkoła Podstawowa nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Polskiego Czerwonego Krzyża)
* [http://sp2grajewo.szkolnastrona.pl/ Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Adama Mickiewicza]
*
* Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Sybiraków
* Publiczne Gimnazjum Nr 3 im. Biebrzańskiego Parku Narodowego
* Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Jana Sebastiana Bacha
* Przedszkole Miejskie Nr 6
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:
Kościół rzymskokatolicki:
* parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy
* parafia św. Ojca Pio
* parafia Trójcy Przenajświętszej
* parafia św. Jana Pawła II Papieża
Kościół Zielonoświątkowy:
* zbór „Kościół dla Grajewa”
Świadkowie Jehowy:
* zbór Grajewo.
Sport i turystyka
przy ul. Piłsudskiego]]
Dzięki dogodnemu połączeniu PKP i PKS Grajewo jest doskonałym punktem wypadowym na tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego, największego w Polsce (59 223 ha), Twierdzy Osowiec oraz na Pojezierze Ełckie np.: Jezioro Rajgrodzkie.
Z miasta (początek przy ulicy M. Kopernika) do pobliskiego Toczyłowa, biegnie ścieżka rowerowa, która latem służy mieszkańcom Grajewa jako trasa wycieczkowa nad jezioro Toczyłowo.
Placówki i organizacje, które zajmują się krzewieniem sportu i rekreacji:
* Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
* Klub Sportowy Warmia
* Szkolny Związek Sportowy
* Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
* Grajewska Sekcja Kyokushin
* Klub Biegacza [https://www.maratonka.pl/ Maratonka]
* Klub Viet Vo Dao Grajewo
* Klub Sportowy [https://ookami.pl Ookami]
1 września 1997 oddano do użytku nowo wybudowany kompleks dydaktyczno-sportowy przy Szkole Podstawowej nr 2, powołując jednocześnie do życia Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Dla najmłodszych mieszkańców na terenie Parku Central wybudowano miasteczko ruchu drogowego, na którym można uczyć dziecko przechodzenia przez jezdnię, bezpiecznej jazdy na rowerze z uwzględnieniem zasad ruchu drogowego.
29 września 2006 odbyły się oficjalne uroczystości nadania stadionowi miejskiemu w Grajewie imienia Witolda Terleckiego. W 2008 w ramach rządowego programu „Orlik 2012” w okolicy ZS Nr 2 powstał kompleks boisk ogólnodostępnych wraz z szatniami i zapleczem socjalnym. W 2009 oddano do użytku wielofunkcyjne boisko sportowe przy SP nr 2 i PG nr 2. 16 października 2015 r. otwarto pływalnię miejską przy ulicy Targowej.
W maju odbywa się w Grajewie Międzynarodowy Bieg Uliczny „Bieg Wilka”.
Szpital
]]
* Szpital Ogólny im. dr Witolda Ginela w Grajewie
Ścieżki rowerowe
* ścieżka rowerowa przez Park Solidarności
* ścieżka rowerowa przy ulicy Braci Świackich
