Chemotaksja
Chemotaksja to reakcja ruchowa organizmu lub komórek zdolnych do samodzielnego ruchu w odpowiedzi na chemiczne bodźce. Istnieje bliskie pokrewieństwo chemotaksji z chemonastią, która dotyczy jedynie fragmentów ciała, a nie całego organizmu. Chemotaksja pełni istotne funkcje, takie jak odnajdywanie pokarmu, partnerów seksualnych (poprzez feromony) oraz gamet.
Rodzaje chemotaksji
W zależności od kierunku ruchu wyróżniamy:
- Chemotaksja dodatnia – ruch w kierunku rosnącego gradientu stężeń, czyli w stronę źródła chemoatraktanta.
- Chemotaksja ujemna – ruch w kierunku malejącego gradientu stężeń, czyli w stronę przeciwną do źródła chemorepelenta.
Ruchy chemotaktyczne obserwuje się m.in. u bakterii, pierwotniaków, gamet i leukocytów. Bodźce chemotaktyczne różnią się w zależności od gatunku i funkcji komórki.
Bodźce chemotaktyczne
Przykłady substancji działających jako chemoatraktanty:
- Sole litowców i berylowców
- Glukoza, laktoza, mannitol, dekstryny
- Mocznik, asparagina, kreatyna
- Substancje wydzielane przez tkanki gospodarza dla bakterii chorobotwórczych
Niektóre substancje toksyczne, takie jak morfina czy eter, mogą również wywołać chemotaksję dodatnią. W przypadku gamet, chemotaktanty są często wydzielane przez inne gamety, co ułatwia ich odnajdywanie. Na przykład, plemniki paprotników reagują na kwas jabłkowy wydzielany przez rodnię.
Czynniki wpływające na chemotaksję w procesach immunologicznych
- Czynniki aktywujące: interleukiny (IL-1, IL-8), składniki dopełniacza (c5a, c3a, c4a), białka ostrej fazy, histamina, PAF, TNFα, defenzyny, leukotrieny, czynniki aktywujące eozynofile, LPS, fibrynogen.
- Czynniki hamujące: adrenalina, anafilaksyna, interleukiny (IL-4, IL-10), cAMP, inaktywatory dopełniacza, streptolizyna.
Obniżona chemotaksja występuje fizjologicznie u noworodków i niemowląt, a także w zespole niedoboru odporności.
