Aluzja literacka
Aluzja literacka to nawiązanie w tekście do innego dzieła lub zjawiska literackiego, które jest rozpoznawalne dla odbiorcy. Przykłady aluzji to nawiązania do Boskiej komedii Dantego w tytule Nie-Boskiej Z. Krasińskiego czy plama na czole Balladyny, przypominająca plamy krwi Lady Makbet. Aluzje łączą utwór z tradycją literacką i wspomagają interpretację, jednak wymagają znajomości kontekstu kulturowego.
Typologia aluzji
Aluzja bezpośrednia
Aluzja bezpośrednia wyraźnie odnosi się do cudzego tekstu i może przybierać różne formy:
- Kontynuacja fabuły – np. Wacław Słowackiego jako nawiązanie do Marii Malczewskiego.
- Trawestacja – przekształcenie utworu, np. Marchołt Kasprowicza.
- Inspiracja polemiczna – np. Odpowiedź na „Psalmy przyszłości”.
- Charakteryzowanie postaci – poprzez jej lektury.
- Przejęcie postaci – symboliczne wykorzystanie imienia lub charakteru literackiego.
- Sparafrazowanie – w tytule lub treści (np. Wściekłość i wrzask Faulknera).
- Porównania i peryfrazy – odniesienia do szczegółów innego tekstu.
- Cytaty – wplecione w tekst, ale nie będące aluzją, gdy są używane nieświadomie.
Aluzja pośrednia
Aluzja pośrednia występuje, gdy związek między tekstami nie jest bezpośrednio zaznaczony. Może mieć formy:
- Reminiscencja podświadoma.
- Reminiscencja świadoma – z intencją aluzyjną.
- Reminiscencja świadoma – bez intencji aluzyjnej.
Określenie charakteru reminiscencji jest zadaniem psychologii twórczości i nie zawsze można je ustalić na podstawie samego tekstu.
Aby tekst mógł być uznany za aluzję, musi odnosić się do powszechnie znanego utworu, a tematyką być podobny lub kontrastować z dziełem, do którego się odwołuje.
