Władysław Gomułka spędził ponad trzy lata w areszcie, wytrzymując w trudnych warunkach, w odróżnieniu od wielu innych przedstawicieli komunistycznych elit, którzy padli ofiarą czystek. Jego opór wobec Stalina i zaistniała sytuacja sprzyjały jego późniejszemu awansowi do najwyższych stanowisk w Polsce Ludowej.
Gomułka o swoim zwolnieniu dowiedział się tuż przed Bożym Narodzeniem 1954 roku, leżąc w szpitalu. Mimo że wciąż był pod nadzorem, fakt, że przeniesiono go z miejsca odosobnienia, świadczył o zmianie w polityce. Miał problemy zdrowotne, a w rozmowie z oficerem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wyznał: „Jestem na wyczerpaniu, a wy mnie męczycie”. Potraktował to wydarzenie z chłodnym dystansem, pytając: „Na pewno nie zamierzacie już łapać więcej towarzyszy?”. Jego pytanie miało głęboki sens.
Niecałą dekadę wcześniej, w czasach komunistycznego zamachu stanu, Gomułka był jednym z kluczowych działaczy. W skład Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej wszedł jako wicepremier i minister do spraw Ziem Odzyskanych, gdzie bez skrupułów oznajmiał przedstawicielom rządu emigracyjnego: „Nie oddamy władzy, którą zdobyliśmy”. I choć sam stał się ofiarą partyjnych rozliczeń, zostało to przyjęte jako normą w atmosferze czystek stalinowskich, które oparte były na fałszywych oskarżeniach i wymuszonych zeznaniach.
PRZEBIEG POLITYCZNY GOMUŁKI
Wojnę zastała Gomułkę w więzieniu, w którym odbywał karę za działalność w nielegalnej Komunistycznej Partii Polski. Uznawanie II RP za państwo „faszystowskie” kazało mu przypuszczać, że gdyby nie ten wyrok, najprawdopodobniej nie dożyłby nawet wybuchu wojny. W 1937 roku mógł zginąć z rąk Stalina, jak wielu jego towarzyszy.
Po uwolnieniu natychmiast udał się do Białegostoku, gdzie gromadziły się resztki polskich komunistów, zdumiewająco dobrze przyjęty przez Sowieci, choć wciąż jako „z dziesiątego rzędu” działacz. W 1942 roku przeniósł się do Warszawy, by działać w Polskiej Partii Robotniczej, wyróżniając się zdolnymi do konspiracji umiejętnościami oraz jako sprawny ideolog.
W październiku 1943 roku, po aresztowaniach czołowych działaczy PPR przez Niemców, Gomułka zaskoczył wszystkich, stając na czele organizacji. Brak łączności z Moskwą spowodował, że decyzje podejmowane były lokalnie, a Sowieci nie znali go na tyle, by darzyli pełnym zaufaniem.
PRZESTRZEŃ KRYTYKI I KOMPROMISU
Gomułka nie był demokratą w sensie powszechnym; nie kwestionował komunistycznych wartości, jednak marzył o „komunizmie po polsku” z minimalnym stopniem niezależności od ZSRR. Krytykował stalinowskie metody ściągania do siebie rolników i potępił niesprawiedliwe aresztowania liderów podziemia. Jednak jednocześnie wspierał prześladowania opozycji, a nawet uczestniczył w fałszowaniu wyborów w latach 1946-47.
3 czerwca 1948 roku, na partyjnym plenum, Gomułka bezceremonialnie wyraził swoje poparcie dla tradycji niepodległościowych PPS, co zdumiewająco wywołało oburzenie w oczach jego towarzyszy. Ta sytuacja, w której stał się obiektem potępienia, miała swoje źródło w zmieniających się układach w partii. Bierut, bardziej uległy wobec Moskwy, stał się liderem w tej opozycyjnej kampanii.
IZOLACJA I ZWOLNIENIE
Gomułka został w końcu aresztowany w sierpniu 1951 roku, kiedy był na urlopie sanatoryjnym. Pracownicy bezpieki zabrali go do Warszawy, gdzie przesiedział długie miesiące w izolacji w specjalnej willi. Ówczesna atmosfera, emocje i niepewność były przytłaczające. Chociaż nie był bity ani poniżany, Gomułka żył w strachu. Jego zdrowie pogarszało się, cierpiał na bóle żołądka oraz inne dolegliwości, co wywoływało u niego wzrastającą frustrację związanej z niemożnością sprawności fizycznej.
Po wypuszczeniu w Wigilię 1954 roku, Gomułka wkrótce stał się obiektem zainteresowania wśród partyjnych towarzyszy, którzy mieli świadomość jego niesprawiedliwego traktowania. Po śmierci Stalina i przełomie politycznym, Gomułka znalazł się w pozycji, w której mógł stać się kluczową postacią w kraju. Jego powrot do władzy stawał się coraz bardziej realny.
NOWY ROZDZIAŁ W POLITYCE
Po zakończeniu rządów Bieruta i sprzyjającej atmosferze amnestii, Gomułka powrócił do centralnej roli w PZPR. W 1956 roku, po wyjątkowej mobilizacji społecznej, miał przyjąć pozycję pierwszego sekretarza. Jego rządy oznaczały pierwsze kroki w kierunku reform, choć wydawały się także zachowaniem iluzji zmian. Władysław Gomułka miał pełnić tę funkcję przez 14 lat, co czyni go jednym z najdłużej rządzących przywódców PRL.
