Nagana szlachectwa
Nagana szlachectwa (łac. vituperatio nobilitatis) to środek prawny, który umożliwiał kwestionowanie szlacheckiego pochodzenia pozwanego. Celem tego środka było oddzielenie stanu szlacheckiego od innych warstw społecznych. W przypadku udowodnienia braku szlachectwa, połowa majątku osoby naganej przechodziła na osobę naganiającą.
Obowiązki dowodowe
Statuty Kazimierza Wielkiego wprowadzały obowiązek przedstawienia świadków potwierdzających szlacheckie pochodzenie. W zależności od regionu, wymagania różniły się:
- Wielkopolska: dwóch świadków z rodu ojca i czterech z obcych rodów.
- Małopolska: sześciu świadków z rodu ojca.
W Koronie regulacje te były określone w ustawie z 1633 roku pt. O wywodzeniu szlachectwa, natomiast w Wielkim Księstwie Litewskim odnosiły się do artykułu 22 rozdziału 3 Statutu z 1588 roku. Nagana szlachectwa była również wykorzystywana w celu umożliwienia zamożnym osobom uzyskania szlachectwa poprzez przekupywanie świadków oraz odbierania majątku osobom, które nie mogły udowodnić swojego pochodzenia.
Wymogi związane z dowodem szlachectwa
W Statucie litewskim z 1588 roku, artykuł 19 rozdziału 3, wymagał świadectwa dwóch świadków z rodu ojca i dwóch z rodu matki. Ze względu na brak urzędów heroldii, wiele spraw dotyczących nagany szlachectwa było rozpatrywanych przez sądy grodzkie. Po 1578 roku procesy te były prowadzone przed Trybunałem Koronnym, a w Wielkim Księstwie Litewskim przed Trybunałem Głównym, który istniał od 1581 roku.
Konsekwencje prawne
Konstytucja z 1601 roku, obowiązująca zarówno w Koronie, jak i na Litwie, zabraniała świadczenia w sprawach dotyczących fałszywych szlachciców, grożąc karą pozbawienia szlachectwa oraz konfiskaty mienia.
