Przegłos lechicki

Przegłos lechicki, znany również jako przegłos polski, to proces fonetyczny, który miał miejsce w językach lechickich, takich jak polski, pomorski i połabski. Proces ten, związany z palatalizacją spółgłoską, wystąpił w IX i X wieku, a zakończył się w pierwszej połowie XII wieku.

Istota przegłosu

Przegłos lechicki polega na przekształceniu samogłosek przednich *e, *ě, *ę w wyniku stwardnienia, a także na zmianie sonantów zgłoskotwórczych *l̥´ i *r̥´. Samogłoski te przed spółgłoskami przedniojęzykowymi twardymi zmieniają się odpowiednio w:

*e > o
*ě > a
*ę > ǫ

Przykłady zmian to: *žena > żona, *lěsъ > las.

Przegląd zmian fonetycznych

W ramach przegłosu miały miejsce następujące przekształcenia:

*ě przed twardą spółgłoską > a
*ę przed twardą spółgłoską > ǫ
*r̥´ > r̥ > ar
*l̥´ > l̥ > eł
*e przed twardą spółgłoską > o

Odstępstwa od przegłosu

Niektóre formy uległy zmianom w wyniku wyrównania tematów i innych zjawisk fonetycznych:

Zanik form z przegłosem, np. cana > cena.
Pojawienie się nowych form, np. żona – o żonie.
Formy oboczne, np. bieda – biada.

Konsekwencje przegłosu

Przegłos spowodował zniesienie korelacji miękkości pomiędzy spółgłoskami a samogłoskami. Po miękkich spółgłoskach zaczęły występować samogłoski tylne, co wpłynęło na alternacje samogłoskowe w języku polskim, np. las : lesie.