Układ o przeżycie
Układ o przeżycie to umowa w prawie zwyczajowym feudalnej Europy, która regulowała przejęcie władztwa nad ziemiami przez stronę, która przeżyła drugą. Zazwyczaj dotyczyła ona władców o podobnym statusie majątkowym, najczęściej bezdzietnych i w podeszłym wieku.
Zasady układu
Układ najczęściej zawierali władcy, z których przynajmniej jeden był starszy. Zdarzały się również przypadki, gdy byli to równolatkowie, na przykład bracia-przeciwnicy, którzy chcieli, aby po śmierci jednego z nich jego władztwo przeszło na drugiego, a nie na wspólnego seniora. Układ wymagał zatwierdzenia przez zgromadzenie notabli oraz zobowiązywał następców do przestrzegania obowiązujących praw.
Darowizna
Podobne do układów o przeżycie były darowizny, które zapewniały sukcesję. W przypadku monarchów młodszy z nich mógł korzystać z majątku starszego dożywotnio.
Wystąpienia w historii Polski
Pierwszy znany układ o przeżycie w Polsce zawarto w 1217 roku między księciem Władysławem Laskonogim a Leszkiem Białym. Obydwaj nie mieli dzieci, a różnica wieku była znaczna. W historii Polski miały miejsce następujące układy:
- 1217 – Władysław Laskonogi i Leszek Biały
- 1282 – Mściwój II Pomorski i Przemysł II Wielkopolski
- 1287 – Leszek Czarny, Henryk IV Probus, Przemysł II, Henryk III Głogowczyk
- 1293 – Przemysł II, Kazimierz II Łęczycki, Władysław Łokietek
- 1318 – Leszek inowrocławski i Przemysł inowrocławski
- 1326 – Przemek głogowski, Henryk IV Wierny, Jan ścinawski
- około 1330 – Henryk I jaworski i Bolek II Mały
- 1511 – Walentyn Raciborski i Jan II Dobry opolski, z udziałem margrabiego Jerzego von Ansbach
Układy te miały na celu zabezpieczenie władztwa i sukcesji w kontekście feudalnym.
