Wielki Kryzys (1929–1933)
Wielki Kryzys to największy kryzys gospodarczy w historii kapitalizmu, który miał miejsce w latach 1929–1933, dotykając niemal wszystkie kraje, z wyjątkiem ZSRR. Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych po tzw. czarnym czwartku (24 października 1929), kiedy to ceny akcji spadły, co pociągnęło za sobą bankructwa i ogromne bezrobocie, sięgające 30% w USA.
Przyczyny i skutki
Kryzys został pogłębiony przez standard złota, co prowadziło do odpływu złota z rezerw banków centralnych i ograniczenia podaży kredytu. Kiedy wiele krajów zdewaluowało swoje waluty, poprawiły one swoją produkcję przemysłową, w przeciwieństwie do krajów złotego bloku, takich jak Polska, gdzie produkcja spadła o 22%.
- Wolumen handlu światowego zmniejszył się z 3 miliardów dolarów w 1929 do poniżej 1 miliarda w 1933.
- W USA bezrobocie osiągnęło 30%, a PKB kraju spadł o 45%.
- Kryzys doprowadził do wprowadzenia programu New Deal przez prezydenta Roosevelta (1933–1939).
Geneza kryzysu
Przed kryzysem USA przeżywały okres dynamicznego wzrostu gospodarczego, co prowadziło do spekulacji na giełdzie. Po zakończeniu I wojny światowej, USA zyskały na znaczeniu jako kredytodawca dla Europy. Wzrost konsumpcji i inwestycji sprawił, że w 1929 roku doszło do krachu giełdowego, który zainicjował kryzys.
Przebieg kryzysu w USA
Krach na giełdzie ograniczył akcje kredytowe, co doprowadziło do deflacji, fali bankructw i drastycznego wzrostu bezrobocia. Administracja Hoovera, nie podejmując skutecznych działań, wprowadziła jedynie restrykcyjne cła, co pogłębiło kryzys gospodarczy.
Przebieg kryzysu w Polsce
W Polsce kryzys objawił się spadkiem PKB o 52% w latach 1929–1935. Państwowa interwencja w gospodarce zaczęła się dopiero po 1935 roku, co miało na celu poprawę sytuacji ekonomicznej.
Teorie ekonomiczne dotyczące cykli koniunkturalnych
Różne szkoły ekonomiczne interpretują cykle koniunkturalne w różny sposób:
- Szkoła austriacka: Kryzysy są wynikiem interwencji państwa w podaż pieniądza.
- Keynesizm: Interwencja państwa jest niezbędna w czasie kryzysu, aby zwiększyć PKB i zatrudnienie.
- Marksizm: Kryzysy są nieuniknione w kapitalizmie z powodu nadprodukcji i ograniczonego popytu.
Podobieństwa z kryzysem z 2008 roku
Wielu ekonomistów zauważyło podobieństwa między Wielkim Kryzysem a kryzysem finansowym z 2007 roku, wskazując na błędy w polityce pieniężnej i spekulacje na rynkach.
