Bogurodzica
Bogurodzica to najstarsza zachowana polska pieśń religijna, datowana na XIII lub XIV wiek. Pierwszy zapis tekstu pochodzi z 1407 roku. W 1506 roku pieśń została błędnie przypisana św. Wojciechowi. Uważana jest za hymn państwowy Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, a obecnie jest wykonywana jako pieśń patriotyczna i kościelna.
Pochodzenie
Bogurodzica składa się z dwóch strof: jedna jest skierowana do Najświętszej Marii Panny, a druga do Jezusa. Utwór, mający charakter meliczny, oparty jest na melodii znanej w zachodniej Europie, wykorzystanej w kontekście miłosnym. Melodia ta została wprowadzona do Polski przez benedyktynów.
Autor pieśni jest nieznany, chociaż niektóre teorie wskazują na krąg misjonarzy związanych ze św. Wojciechem. Istnieją również sugestie, że tekst może mieć słowiańsko-bizantyńskie korzenie.
Przekaz i dzieje tekstu
Najstarszy znany zapis Bogurodzicy pochodzi z początku XV wieku i jest przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej. Od połowy XV wieku tekst był rozszerzany o nowe strofy. Pieśń miała znaczenie nie tylko religijne, ale także patriotyczne, była wykonywana przed bitwami i podczas koronacji królów.
W XX wieku Bogurodzica zainspirowała kompozytorów, takich jak Andrzej Panufnik i Wojciech Kilar. W 2023 roku pieśń została włączona do kanonu lektur maturalnych.
Konstrukcja utworu i archaizmy
W Bogurodzicy występują liczne archaizmy, w tym:
- leksykalne: dziela (dla), bożyc (syn Boga)
- słowotwórcze: Bogurodzica (matka Boga)
- fleksyjne: raczy (raczył)
- składniowe: Bogiem sławiena (sławiona przez Boga)
- fonetyczne: Krzciciela (Chrzciciela)
Pieśń, z uwagi na swoje archaizmy oraz melodię, wymaga od słuchacza wysiłku intelektualnego, ale jest istotnym elementem polskiej kultury i tradycji.
