Po zakończeniu II wojny światowej Polska stoi przed ogromnym wyzwaniem. Utrata Kresów Wschodnich na rzecz Związku Sowieckiego nie była wystarczająca dla Józefa Stalina, który już w 1951 roku przeprowadzał korzystną jedynie dla siebie wymianę terytorialną. W kolejnym roku, w wyniku nieprzerwanego kryzysu granicznego, Moskwa złożyła kolejną propozycję, której skutki mogłyby diametralnie zmienić oblicze polskich granic. Gdyby nie nagła śmierć Stalina w 1953 roku, historia mogłaby potoczyć się zupełnie inaczej.
PRZEMIANY PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Polska, po zakończeniu działań wojennych, borykała się z utratą niemal 180 tys. km kw. terenów wschodnich, zaanektowanych przez ZSRR. To stanowiło 48% obszaru przedwojennej II Rzeczypospolitej. W zamian, dzięki zmianom granic, do Polski przyłączono tereny nadodrzańskie oraz Prusy Wschodnie, co przekładało się na dodatkowe 100 tys. km kw. Utrata Kresów i przyłączenie „Ziem Odzyskanych” zostały formalnie zatwierdzone w traktacie z 16 sierpnia 1945 roku, podpisanym przez przedstawicieli ZSRR oraz polskich komunistów z PKWN.
NIETYPOWY PLAN WYMANY Z 1951 ROKU
Nie był to jednak koniec granicznych zawirowań. W 1951 roku Związek Sowiecki postanowił zaanektować „kolano Bugu”, z miastami Bełz i Sokal. Sowieci argumentowali swoje działania odkryciem bogatych złóż węgla w tym regionie. W zamian oddali Polsce wyeksploatowane tereny przedwojennego powiatu leskiego. Mimo że tego typu zmiany miały swoje uzasadnienie, przy wrzawa o granice zaskoczyła kolejną, zaledwie roczną propozycję od ZSRR.
DRUGA 'PROPOZYCJA’ ZSRR
Jednym z kluczowych elementów planów Stalina była wymiana terytorialna, według której ZSRR chciał zaanektować okolice Hrubieszowa, pozostawiając Polsce tereny przylegające do wcześniej oddanych. W zamian Polska miałaby otrzymać fragmenty Dobromila i Chyrowa. Polscy komuniści już w 1945 roku ubiegali się o przyłączenie Chyrowa, by zyskać kontrolę nad ważnym węzłem kolejowym. ZSRR jednak odrzucił tę prośbę, co doprowadziło do absurdalnych sytuacji, w których granice przecinały nie tylko linie kolejowe, ale i całe wsie.
SKUTKI I REAKCJE
Propozycja, w której Polska miałaby stracić spory obszar powiatu hrubieszowskiego, nie mogła pozostać bez echa. Z planów wynikało, że Sowieci zamierzali przekazać części obwodu drohobyckiego, a Polska straciłaby około 1300 km kw. W dobie, gdy społeczeństwo borykało się z problemem braku stabilnych granic, tego typu zmiany mogłyby wywołać społeczne niezadowolenie i niepokoje.
Jak ocenia Jacek Tebinka, podstawowym powodem złożenia „nowej” propozycji przez ZSRR były złoża węgla zlokalizowane w regionie. W dokumencie wyraźnie zaznaczono, że Moskwa potrzebuje kolejnych terenów ze względu na złoża. Szukając efektywnego sposobu na rozbudowę przemysłu, Sowieci ponownie zwrócili uwagę na Kresy, nie bacząc jednak na ludzkie dramaty związane z ewentualnym przesiedleniem ludności.
PRZYPADEK HRUBIESZOWA I CHYROWA
Prawdziwym przełomem w tych wydarzeniach była choroba i śmierć Stalina, która w 1953 roku wstrzymała proces modyfikacji granic. Polscy komuniści z pewnością obawiali się kolejnych zagrożeń związanych ze zmianami granic politycznych. Ostatecznie, mimo że Hrubieszów pozostał w Polsce, a Dobromil i Chyrów znalazły się w granicach ZSRR, na Ukrainie, kwestia granic nadal była i jest niewyjaśnionym tematem, który kładzie cień na polsko-ukraińskie relacje.
Dlaczego zatem temat nie został podjęty i przepadł w archiwach? Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi, ale jednym z pewnikowych powodów mogła być nieprzewidywalność zmian politycznych w ZSRR w obliczu nowej rzeczywistości po śmierci Stalina. Polska, borykająca się z licznymi problemami, musiała jednak w tamtej rzeczywistości wciąż mierzyć się z żywym duchem przeszłości, co skutkowało wieloma społecznymi napięciami i niepewnością.
