— Wprowadzenie terroru w początkowym okresie Polski Ludowej odegrało znaczącą rolę w ustanowieniu nowego porządku politycznego. To metoda dobrze znana z praktyk ZSRR, która została wprowadzona także w Polsce — wyjaśnia w rozmowie z Onetem prof. Anna Zapalec, historyczka z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. — W latach 1945-1953 do więzień trafiło łącznie 756 tysięcy osób, z czego około 30 proc. to więźniowie polityczni. Do 1956 roku ponad 20 tysięcy osób straciło życie w aresztach śledczych lub zostało straconych — dodaje.
MOŻLIWOŚCI UNIKNIĘCIA KOMUNIZMU W POLSCE
Piotr Gruszka pyta: Czy Polska mogła uniknąć dominacji ZSRR po II wojnie światowej? Profesor Zapalec przyznaje, że Realpolitik dominowała w polityce zagranicznej aliantów, co oznaczało priorytetowe traktowanie pokonania Niemiec i Japonii. Współpraca z ZSRR była niezbędna do zakończenia krwawej wojny.
Już od końca 1943 roku sytuacja w Polsce rysowała się w ciemnych barwach. W miarę zbliżania się Armii Czerwonej do granic, stawało się jasne, że ZSRR i wspierani przez niego komuniści odegrają kluczową rolę w formowaniu powojennego porządku.
PLAN „BURZA” I JEGO CELE
Polski rząd na uchodźstwie oraz Polskie Państwo Podziemne zareagowały na ten rozwój wydarzeń planem „Burza”, mającym na celu przejęcie władzy od ustępujących Niemców i ujawnienie się przed dowództwem Armii Czerwonej podczas jej wejścia. Chciano, aby Sowieci napotkali na legalne polskie władze.
Jednak Armia Czerwona i NKWD miały inne zamierzenia. Aresztowania żołnierzy Armii Krajowej oraz członków Delegatury Rządu RP na Kraj były powszechne. Choć w pewnych regionach miały miejsce próby współpracy, to ostateczny los żołnierzy Armii Krajowej często kończył się rozbrajaniem i represjami. Ci, którzy stawiali opór, byli castowani lub wysyłani do ZSRR.
POLITYCZNE MANIPULACJE WŁADZY
Pomimo prób politycznego oddziaływania na zachodnich aliantów, głosy wyrażane przez polskich przedstawicieli na uchodźstwie miały ograniczony wpływ na decyzje podejmowane podczas konferencji wielkiej trójki, gdzie dominowały interesy Stalina. Również Brytyjczycy, zauważając zagrożenie dla Polski, podejmowali nieudane próby zmiany sytuacji.
W momencie, w którym powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, nowa władza zaczęła podejmować kluczowe decyzje polityczne i gospodarcze, w tym wprowadzenie reformy rolnej oraz porozumienia z ZSRR w sprawie nowej granicy. To zdecydowanie zwiększyło dwuznaczność polityczną oraz umocniło pozycję komunistów w Polsce.
STRACH I TERROR W DZIAŁANIACH WŁADZY
Choć część społeczeństwa cieszyła się z końca okupacji niemieckiej, szybko pojawiły się obawy przed obecnością wojska sowieckiego i brutalnością nowej władzy. Funkcjonariusze komunistyczni wprowadzili terror, a liczba prześladowanych wzrosła dramatycznie.
Przeprowadzane były masowe aresztowania, w tym 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, co spowodowało, że obozowe statystyki przerażały: od 1945 do 1953 roku w więzieniach znalazło się aż 756 tysięcy ludzi, w tym 30% to według szacunków polityczni więźniowie.
SPÓR Z KOŚCIOŁEM I REPREZJE
Na początku nowego ustroju władze komunistyczne postanowiły nie atakować Kościoła frontalnie. Zamiast tego stosowano różnorakie taktyki – rozbijanie wspólnoty, prowadzenie antykościelnych działań i wykorzystanie osób współpracujących z reżimem. Później nadeszły represje, które miały na celu osłabienie wpływów kościoła i wyeliminowanie religii ze szkół.
Antykościelna ofensywa osiągnęła szczyt w 1953 roku z zatrzymaniem prymasa Wyszyńskiego oraz próbami zdominowania Kościoła przez współpracujących z komunistami duchownych.
PRZYSZŁOŚĆ POLAKÓW W NIEPEWNEJ RZECZYWISTOŚCI
Na wiele lat pozostawało w Polakach poczucie tymczasowości. Przesiedleni z wschodnich ziem, obawiali się, że historia nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. Byli gotowi, by zbrojnie walczyć o swoją ojczyznę, jednak z biegiem lat przychodziły do nich coraz bardziej pesymistyczne myśli o nieodwracalności zmian.
W dyskusjach z dawnymi żołnierzami AK można usłyszeć wspomnienia o nadziei na zmianę sytuacji, dla wielu jednak ta nadzieja pozostawała w sferze mrzonek, podczas gdy władza ludowa ugruntowała swoją pozycję, przejmując kontrolę nad wszystkim i wszędzie.
