Pochodząca z Moskwy Helena stała się żoną polskiego króla, a jej rola w historii Polski pozostaje owiana tajemnicą. Dla jednych była osobą godną zaufania, dla innych zaś zdrajczynią. W artykule przyglądamy się postaci królowej, która nie mogła przyjąć polskiej korony, mimo że jej historia jest niezwykle istotna.
Odnalezienie skarbów grobowych
W grudniu w Archikatedrze Wileńskiej odkryto zaginione insygnia grobowe naszych władców. Chociaż zgodnie z oficjalną wersją najważniejsze regalia koronacyjne zostały zniszczone, to ich ponowne znalezienie budzi naszą radość. Wśród odkrytych przedmiotów cieszy szczególnie korona grobowa króla Aleksandra Jagiellończyka, który rządził Polską przez zaledwie pięć lat, ale jego żona, piękna przedstawicielka ruskej dynastii Rurykowiczów, zapisała się w legendzie.
Kazimierz Jagiellończyk i jego spadkobiercy
Aby zrozumieć historię Heleny, musimy wrócić do Kazimierza Jagiellończyka, który zmarł w 1492 roku, pozostawiając trzech synów: Jana, Aleksandra i Zygmunta. Wiedział, że władza Jagiellonów w Polsce nie jest pewna, ponieważ dynastia miała swoje korzenie na Litwie, a zdobycie zgody szlachty na objęcie tronu było niezbędne. Dlatego przed swoją śmiercią oddał Litwę w ręce Aleksandra, a Jana wskazał jako swojego następcę w Krakowie. Taki układ mógł zaszkodzić unii polsko-litewskiej, ale szlachta zaufała Kazimierzowi, zgadzając się na współpracę między braćmi.
Wojna i małżeństwo
Po śmierci Kazimierza, Iwan III Srogi z Moskwy ogłosił się „prawnym panem całej Rusi”. Chciał odebrać Litwie jej wschodnie terytoria, co doprowadziło do wojny. Król Jan polecił Aleksandrowi szukać pokoju, a w efekcie w 1494 roku zawarto rozejm, który miał być gwarantowany przez małżeństwo Aleksandra z córką Iwana III, Heleną.
Jak zaznacza Paweł Jasienica w „Polsce Jagiellonów”, każde z tych małżeństw miało inny kontekst. Dla Aleksandra oznaczało to trwały pokój, natomiast Iwan traktował to jako krok do dominacji nad Rusią. Pomimo politycznych uwarunkowań, historia zawarcia tego związku przeszła do legendy, a jej urodę opisano w kronikach tamtego okresu.
Pierwsze spotkanie Heleny z mężem miało miejsce w pobliżu Wilna, a małżonkowie wzajemnie się zapragnęli, mimo że ich miłość była zdominowana przez politykę. Iwan III wysłał na Litwę wielu swoich dworzan, aby szpiegowali Aleksandra i informowali go o jego poczynaniach.
Tragiczna rola Heleny
Helena stała się postacią tragiczną, ponieważ, przynajmniej oficjalnie, była źródłem napięć między Litwą a Moskwą. Ojciec domagał się od niej lojalności, a groźby klątwy wymuszały na niej ciągłe negocjacje. Mimo prób zażegnania konfliktu, wojna z Moskwą wybuchła na nowo w 1500 roku, a Helena była świadoma swojego ważnego miejsca w tych wydarzeniach.
W 1501 roku, po śmierci Jana Olbrachta, Aleksander został królem, jednak zasiadał na tronie bez żony, gdyż biskupi odmówili uznania prawosławnej królowej. Helena musiała zadowolić się tytułem „żony króla Aleksandra, wielkiej księżnej litewskiej”, mimo że w praktyce pełniła funkcję królowej.
Po śmierci Aleksandra
Po śmierci Aleksandra w 1506 roku, Helena kontynuowała działania dyplomatyczne, starając się poprawić stosunki z Kremlem. Jej sytuacja pozostała skomplikowana, bowiem król Zygmunt uniemożliwił jej wyjazd do Moskwy, a część środowiska politycznego na Litwie zaczęła podejrzewać ją o spiskowanie na rzecz swojego brata. Helena odeszła z tego świata w 1513 roku, pozostawiając po sobie wiele pytań.
Zmarła mając 37 lat, a jej krypta znajduje się w Wilnie, w soborze Przeczystej Bogurodzicy. Historia Heleny to opowieść o zawirowaniach politycznych, miłości i tragicznych wyborach, naznaczona często konfliktem pomiędzy osobistymi pragnieniami a imperialnymi ambicjami.
Źródło/foto: Interia
