Rok 2025 zbliża się, a wrogo nastawione do Polski służby specjalne zapewne będą nadal dążyć do pozyskania wartościowych agentów. Proces werbunku przypomina sztukę – jego zrozumienie może pomóc w wczesnym wykryciu niepokojących sygnałów. Jakie osoby i w jaki sposób przeciwnik może namawiać do zdrady?
PROBLEM ZDOLNOŚCI
Najmłodszy członek grupy szpiegowskiej, aresztowanej przez polskie służby w 2023 roku, miał zaledwie 16 lat. Zlecenia, jakie otrzymywał od rosyjskiego wywiadu, w tym m.in. rozpoznanie infrastruktury krytycznej, nie wymagały zbytniej specjalizacji.
Rosyjski wywiad oraz inne obce służby w Polsce mają szeroki wachlarz celów, co oznacza, że niemal każdy może stać się obiektem werbunku. Mimo iż wymagania mogą nie być wygórowane, służby zawsze starają się potwierdzić, że potencjalny kandydat je spełnia.
STRATEGIE WERBUNKU
Werbownicy kierują się zasadą celowości, według której do współpracy nie pozyskuje się każdego, lecz wyłącznie osoby z potencjałem wywiadowczym. Proces oceny przydatności kandydata, choć nie zawsze skomplikowany, jest nieraz charakterystyczny.
Osoba werbująca będzie badać, co wiemy, jakie mamy umiejętności i co możemy odkryć w przyszłości. Warto zachować czujność, gdy w niezręcznych okolicznościach ktoś zaczyna interesować się naszymi obowiązkami lub ścieżką kariery, nawet jeśli nie pyta o szczegóły. Pomyślmy, czy nie sprawdza możliwości uzyskania ich od nas w przyszłości.
Początkowe prośby esbeka mogą być pozornie błahe, przez co złe intencje mogą pozostać niezauważone. Na przykład, użycie techniki „stopy w drzwiach” polega na tym, że rozmówca skłonniejszy jest spełnić poważniejsze prośby po wcześniejszym spełnieniu mniejszej. Przykład z ochroniarzem w strzeżonym obiekcie, który podaje nieppkowe informacje o budynkach, obrazuje, jak działa ten mechanizm.
SZANTAŻ I DEZINFORMACJA
Zdarza się, że drobne wykroczenie staje się narzędziem szantażu. Na przykład, podanie dziennikarzowi notatek z firmowego spotkania może otworzyć drogę do większych problemów, gdy ujawniona zostaje prawdziwa tożsamość rozmówcy. Osoba wezwana do realizacji zadania może czuć, że wezwanie do działania wynika z wcześniejszych działań, co prowadzi do poczucia szantażu, mimo braku bezpośrednich groźb.
Mity krążące na temat powszechnego szantażu w werbunku są często przesadzone. Nawet najbardziej niebezpieczne służby nie preferują stosowania przemocy. Zmuszeni do współpracy agenci są nierzadko mało efektywni. Wolą otrzymywać wynagrodzenie za informacje lub działać z przekonania o słuszności swoich działań.
Służby najczęściej dążą do przekształcenia relacji z zaszantażowanym agentem na bardziej konstruktywną, oferując alternatywne formy wsparcia. Przede wszystkim jednak, werbownik z obcej instytucji dąży do stworzenia dobrego kontaktu od samego początku, ograniczając groźby do niezbędnego minimum.
ETAPY WERBUNKU
Służby mogą zdecydować się na natychmiastowy werbunek, jednak jest to metoda ryzykowna, stosowana jedynie w trudnych sytuacjach. Preferowane są działania, w których wywiad ma wystarczająco dużo czasu na poznanie kandydata oraz zbadanie jego potencjału i pragnień. Propozycja współpracy z osobą nie do końca zidentyfikowaną wiąże się z dużym ryzykiem, w tym także aresztowaniem werbownika.
Reagujemy na werbunek najczęściej z wdzięcznością, co może być bezpośrednio wykorzystywane przez sprawców. Służby celowo utrudniają obcokrajowcom różne zadania, aby w odpowiednim momencie dodać swojego funkcjonariusza do sytuacji, co skutkuje poczuciem obowiązku rewanżu.
JAK ZAREAGOWAĆ?
Nie ma uniwersalnej odpowiedzi na pytanie o reagowanie na próbę werbunku. Zdecydowanie nie należy wspierać działań wroga. Warto jednak skonsultować się z odpowiednimi służbami w przypadku takiej sytuacji. Ekspert w tej dziedzinie zaleca m.in. stanowcze odmówienie propozycji oraz zgłoszenie incydentu.
Obce wywiady najczęściej nie posuwają się do przemocy za odmowę, o ile sytuacja tego nie wymaga. Warto zachować czujność, zwłaszcza gdy rozmowa ma miejsce w nieprzyjaznym otoczeniu. Drugim sposobem jest udawanie zainteresowania, aby w porę poinformować swoje służby o sytuacji.
Każde przypadki niebezpiecznej działalności wymierzonej w nasze bezpieczeństwo zasługują na natychmiastową reakcję.