Zygmunt Jan Janiszewski (ur. w Warszawie, zm. 3 stycznia 1920 we Lwowie) – polski matematyk, organizator nauki, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej, inicjator i twórca programu polskiej szkoły matematycznej.
Życiorys
Zygmunt Jan Janiszewski przyszedł na świat w rodzinie prawnika i dyrektora Towarzystwa Kredytowego Miejskiego w Warszawie Czesława Daniela Janiszewskiego i Julii Józefy z domu Szulc-Cholnickiej.
Naukę rozpoczął w szkole realnej w Warszawie, jednak w związku z udziałem w szkolnym strajku musiał się przenieść do Lwowa, gdzie w 1907 roku zdał maturę. Początkowo studiował na Wydziale Filozoficznym na Uniwersytecie w Zurychu. Po pierwszym semestrze nauki przeniósł się na Uniwersytet w Getyndze. Tam związał się z kręgiem wybitnego profesora matematyki Davida Hilberta. Zainspirowany pracą twórczą i rozmowami z członkami wspomnianej grupy, Janiszewski napisał swoją pierwszą pracę dotyczącą teorii obszarów wypukłych i pewnej ich kwalifikacji. Ta nowatorska praca była ważna, ponieważ Z. Janiszewski zastosował po raz pierwszy w tej dziedzinie algebrę logiczną.
W 1912 wygłosił wykład sekcyjny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w Cambridge.
W 1913 opublikował fundamentalną pracę On cutting the plane by continua (O rozcinaniu płaszczyzny przez kontinua) z zakresu topologii płaszczyzny.
W okresie I wojny światowej w latach 1914–1915 jako zwykły żołnierz walczył w Legionach Polskich. W 1916 po kryzysie przysięgowym schronił się w województwie radomskim, gdzie rozpoczął pracę oświatową wśród bezdomnych dzieci.
W 1918 roku w polskim czasopiśmie naukowym „Nauka Polska” ukazał się jego artykuł O potrzebach matematyki w Polsce, który zainicjował polską szkołę matematyczną.
W 1918 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Był jednym z dwóch promotorów doktoratu Kazimierza Kuratowskiego, córka Kazimierza Kelles-Krauza. Termin ślubu był wyznaczony, lecz w 1920 Z. Janiszewski zmarł w wieku 31 lat na grypę, której pandemia w latach 1918–1920 znana jest potocznie jako hiszpanka. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Odziedziczony majątek rodowy oraz część swoich dochodów przeznaczył na cele oświatowe i społeczne. Miał, wg H. Steinhausa, zapatrywania komunistyczne.
Dzieła
Jego prace dotyczyły głównie topologii, stąd też uważany jest za jednego z twórców warszawskiej szkoły topologii. Jako autor programu rozwoju polskiej matematyki (który stał się podstawą powstania polskiej szkoły matematycznej), postulował koncentrację wysiłków na teorii mnogości, topologii i logice matematycznej. Był współtwórcą pierwszego w świecie wyspecjalizowanego czasopisma matematycznego „Fundamenta Mathematicae”.
W 1915 opublikował „Poradnik dla samouków”, który był zbiorem artykułów wielu polskich uczonych dotyczących zagadnień matematycznych. W dziele tym zamieścił również swój własny cykl rozpraw o matematyce mających umożliwić czytelnikom samokształcenie z tej dziedziny na poziomie uniwersyteckim.
Upamiętnienie
23 listopada 1982 Poczta Polska wprowadziła do obiegu pocztowego znaczek z wizerunkiem Zygmunta Janiszewskiego o numerze katalogowym 2690, o wartości 12 zł (w ramach serii pt. „Matematycy polscy”).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
* }}
*
*
Linki zewnętrzne
* [http://www.wiw.pl/delta/o_zygmuncie.asp O Zygmuncie Janiszewskim] – Delta 06/1982
* [http://hint.org.pl/itd=n30 Prace Zygmunta Janiszewskiego dostępne w Sieci] (Katalog HINT)
* [https://polona.pl/search/?filters=public:1,creator:%22Janiszewski,_Zygmunt_(1888–1920)%22 Prace Zygmunta Janiszewskiego] w bibliotece Polona
* [dostęp 2021-10-25].
Kategoria:Ludzie urodzeni w Warszawie (Królestwo Kongresowe)
Kategoria:Urodzeni w 1888
Kategoria:Warszawska szkoła matematyczna
Kategoria:Polscy topolodzy
Kategoria:Zmarli w 1920
Kategoria:Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918
Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Kategoria:Wykładowcy Towarzystwa Kursów Naukowych 1905–1918
Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Warszawskiego
Kategoria:Pochowani na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
Kategoria:Zmarli na grypę hiszpankę
Kategoria:Prelegenci ICM
