|commons =
|wikiźródła =
|wikicytaty =
}}
Zygmunt Bauman (ur. 19 listopada 1925 w Poznaniu, zm. 9 stycznia 2017 w Leeds) – polski socjolog, filozof, eseista, jeden z twórców koncepcji postmodernizmu – ponowoczesności, płynnej nowoczesności, późnej nowoczesności. Profesor nauk humanistycznych. Przez wiele lat pełnił funkcję kierownika Katedry Socjologii na University of Leeds, od 1990 był profesorem emerytowanym tej uczelni. Specjalizował się w teorii kultury. Laureat wielu nagród krajowych i międzynarodowych.
Życiorys
Zygmunt Bauman urodził się 19 listopada 1925 roku w rodzinie polskich Żydów, jako syn Zofii i Maurycego. Jego rodzina nie była dobrze sytuowana. Choć Maurycy Bauman pracował okresowo jako księgowy, nie radził sobie w tym zawodzie. Żydowskie pochodzenie młodego Zygmunta przysparzało mu w szkole problemów z akceptacją ze strony innych uczniów.}} Ukończył renomowane poznańskie gimnazjum Bergera, naukę pobierając w getcie ławkowym.
Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 wraz z rodzicami uciekł do Związku Radzieckiego. Działanie jego rodziny było motywowane koniecznością uratowania się przed działalnością Einsatzgruppen, które podczas niemieckiej agresji na Polskę mordowały Żydów. Przetrwanie rodzina Baumana zawdzięczała matce, która pracowała jako kucharka w kantynie robotniczej i miała możliwość dokarmiania męża i syna. Ten ostatni zajął się na obczyźnie kontynuacją nauki. Szkołę średnią skończył z wyróżnieniem w 1942 roku, regulując ruch na ulicach jako „inspektor ruchu drogowego”.
Po zdaniu egzaminu maturalnego w wieku lat dziewiętnastu (1944) wstąpił do 1 Armii Wojska Polskiego. Pełnił funkcję oficera polityczno-wychowawczego, służąc w szeregach 4 Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego. To właśnie tam niezależnie od swego żydowskiego pochodzenia spotkał się z akceptacją, co miało wpływ na jego dalszą karierę. 6 lipca objął funkcję starszego wykładowcy ds. polityczno-wychowawczych w Samodzielnym Pułku Szkolnym KBW w Warszawie. Od 1 lipca kolejnego roku objął funkcję starszego instruktora wyszkolenia polityczno-wychowawczego w Wydziale Wyszkolenia Politycznego Zarządu Polityczno-Wychowawczego KBW, 10 lutego 1948 został szefem tego wydziału, a 20 grudnia tego samego roku szefem i jednocześnie zastępcą Wydziału I, Oddziału II. 10 lipca 1949 został mianowany szefem Oddziału Propagandy i Agitacji w Zarządzie Politycznym; nie jest jednak pewne, czy przez „bandytów” wnioskodawcy rozumieli partyzantów, czy szabrowników. Wniosek potwierdzał sumienność Baumana w wykonywaniu pracy, predyspozycje naukowe, a także dzielenie zaangażowania ideologicznego z jego matką (aktywistką Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) oraz konflikt z ojcem, który miał się wyrazić w prośbie „o przekazanie Partii sumy powstałej z praw rodziców do spadku rodzinnego w postaci części domu”. Dodawał jednak, że podczas współpracy jego działalność ograniczała się do pisania pamfletów politycznych oraz do wykonywania prac biurowych, a publikacja pomijała jego losy po 1953 roku, kiedy miał być inwigilowany przez władze PRL. W 1956 roku obronił rozprawę doktorską na temat brytyjskiego socjalizmu, a rok później – w czasie odwilży popaździernikowej – zdobył stypendium umożliwiające mu roczny pobyt na London School of Economics. Swoje zainteresowanie brytyjskim ruchem robotniczym zgłębił w rozprawie habilitacyjnej Klasa, ruch, elita. Studium socjologiczne dziejów angielskiego ruchu robotniczego, którą obronił w 1960 roku. Odtąd kariera Baumana zaczęła się rozwijać: został redaktorem naczelnym pisma naukowego „Studia Socjologiczne”, objął również po Hochfeldzie Katedrę Socjologii Ogólnej Uniwersytetu Warszawskiego. Podczas wydarzeń marcowych, gdy w Polsce narastały wobec Żydów oskarżenia o syjonizm, Bauman znalazł się wśród profesorów uczelni oskarżonych o rzekome podjudzanie studentów do protestów:
W następstwie postępującej nagonki antysemickiej, 25 marca 1968 roku Bauman wraz z wieloma innymi naukowcami z Uniwersytetu Warszawskiego (w tym Leszkiem Kołakowskim, Włodzimierzem Brusem oraz Marią Hirszowicz) został usunięty z uczelni. W obliczu nieprzyjaznej atmosfery towarzyszącej wydarzeniom marcowym w czerwcu wyjechał wraz z rodziną z Polski. Wyemigrował do Izraela, spędził tam trzy lata. Nauczywszy się języka hebrajskiego, wykładał na uniwersytecie w Tel Awiwie. Uznał jednak, że „trudno leczyć rany przez nacjonalizm zadane innym nacjonalizmem”, po czym emigrował do Wielkiej Brytanii. Tam związał się z uniwersytetem w Leeds, a w 1972 został kierownikiem Katedry Socjologii, obejmując to stanowisko do roku 1990.
Odtąd publikował już przeważnie w języku angielskim, a do świadomości zachodnioeuropejskiej przebił się za sprawą dwóch książek. Pierwsza z nich, opublikowana w 1987 roku pod nazwą Legislators and Interpreters (Prawodawcy i tłumacze), stanowiła studium na temat malejącej od XVIII wieku roli intelektualistów w społeczeństwie. W 1990 roku przeszedł na emeryturę, nadal jednak pisał szereg książek poświęconych współczesnym tendencjom społeczeństw europejskich. Przyczyną jego śmierci była niewydolność serca. Po skromnej uroczystości pogrzebowej jego ciało zostało skremowane, a prochy rozrzucone na terenie posiadłości Baumanów.
Kwestie terminologiczne
Bauman zasadniczo nie używał terminu „postmodernizm” i unikał jednoznacznego przypisania do tego nurtu filozoficznego. Proponował w zamian stosowanie terminu „ponowoczesność” (postmodernity), a gdy zorientował się, że błędnie on wskazuje koniec epoki nowoczesnej, zaczął używać pojęcia „płynnej nowoczesności”. Ku tej zmianie terminologicznej skłoniła go krytyka ze strony takich filozofów, jak Stefan Morawski, Wojciech Zieliński, Marek Czyżewski, którzy zarzucali Baumanowi przypisanie ponowoczesności cech typowo modernistycznych bądź też totalną negację korzystnych dla ludzkości cech epoki nowoczesnej. Podobnie Bauman nie stosował terminu „modernizm”, zastępując go „nowoczesnością”, rozumianą szeroko jako epoka obejmująca co najmniej osiemnastowieczne Oświecenie.
Krytyka
Krytyka naukowa twórczości Baumana – zwłaszcza jego późnych tekstów – opierała się na niedostatku ich warsztatu metodologicznego. Izraelska socjolożka Eva Illouz pisała o Baumanie: „Nie miał metody, miał po prostu błyskotliwy umysł, ale jego rozpoznania nie są powtarzalne, nie można ich zastosować do interpretacji czegokolwiek” oraz w listopadzie 2013 na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego zostały zakłócone przez członków i sympatyków organizacji narodowych, protestujących przeciwko zaproszonemu. W związku z wydarzeniami w pierwszym przypadku Zygmunt Bauman zwrócił się latem 2013 r. do rektora Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu z prośbą o zrezygnowanie z zaplanowanego na październik przyznania mu tytułu doktora honoris causa. Senat uczelni podtrzymał jednak decyzję o nadaniu doktoratu (bez standardowej uroczystości) i został on przyznany.
W 2014 Peter Walsh, doktorant z Wydziału Socjologii Uniwersytetu w Cambridge zarzucił Baumanowi plagiat, którego ten miał dokonać w książce Does the Richness of the Few Benefit Us All? (2013). Plagiat polegał na opublikowaniu w książce cytatów z różnych stron internetowych, w tym z Wikipedii, bez ujęcia zapożyczonej treści w cudzysłów, a tym samym postępowanie niezgodne z harwardzkim przewodnikiem o korzystaniu ze źródeł; Bauman próbował odeprzeć stawiane mu zarzuty, twierdząc, że „zawsze podkreślał autorstwo idei czy konceptów, które wykorzystywał lub które inspirowały te [idee i koncepty], które sam wymyślił” oraz że w ciągu ponad 60 lat publikowania tekstów „nie zauważył, by posłuszność technicznym, procedurom cytowania miała jakikolwiek wpływ na jakość (wiarygodność, efektywność, a przede wszystkim społeczną wagę) badania naukowego: obie te kwestie Pan Walsh ewidentnie myli”. W późniejszej publikacji napisanej wraz z Davidem Lehmannem, Walsh poszerzył zarzuty także na autoplagiat.
Życie prywatne
Jego żoną była pisarka Janina Bauman z domu Lewinson (1926–2009); córką Anna, żona Leona Sfarda, syna Dawida. Jego wnukiem jest Michael Sfard, izraelski prawnik, współzałożyciel organizacji broniącej praw człowieka „Jesz Din”.
Odznaczenia i nagrody
Odznaczenia wojskowe i cywilne
* Krzyż Walecznych przyznany rozkazem Dowódcy I Armii Wojska Polskiego Nr 141 z 19 maja 1945 roku
* Medal 10-lecia Polski Ludowej (uchwałą Rady Państwa z 22 lipca 1955 na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego)
Nagrody i wyróżnienia
Zygmunt Bauman był wielokrotnie nagradzany za swój wkład w europejską humanistykę. Za pracę Nowoczesność i zagłada (1989) otrzymał Europejską Nagrodę Amalfi, a za całokształt twórczości w 1998 Nagrodę im. Theodora W. Adorno, w 2010 Nagrodę Księcia Asturii, w 2014 nagrodę Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego. Praca Ponowoczesność jako źródło cierpień była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2001. Posiadał 18 uniwersyteckich tytułów doktora honoris causa. 19 listopada 2010 roku, w dniu swoich 85. urodzin, odebrał z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W 2010 Mark Davis na jego cześć założył Instytut Baumana w Leeds.
Publikacje
Okres polski
# 1957: Zagadnienia centralizmu demokratycznego w pracach Lenina. Warszawa: Książka i Wiedza.
# 1959: Socjalizm brytyjski: Źródła, filozofia, doktryna polityczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
# 1960: Klasa, ruch, elita: Studium socjologiczne dziejów angielskiego ruchu robotniczego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
# 1960: Z dziejów demokratycznego ideału. Warszawa: Iskry.
# 1960: Kariera: cztery szkice socjologiczne. Warszawa: Iskry.
# 1961: Z zagadnień współczesnej socjologii amerykańskiej. Warszawa: Książka i Wiedza.
# 1962: (razem z S. Chodakiem, J. Strojnowskim, J. Banaszkiewiczem): Systemy partyjne współczesnego kapitalizmu. Warszawa: Książka i Wiedza.
# 1962: Społeczeństwo, w którym żyjemy. Warszawa: Książka i Wiedza.
# 1962: Zarys socjologii. Zagadnienia i pojęcia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
# 1962: Socjologia na co dzień. Warszawa: Iskry.
# 1963: Idee, ideały, ideologie. Warszawa: Iskry.
# 1964: Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
# 1965: Wizje ludzkiego świata. Studia nad społeczną genezą i funkcją socjologii. Warszawa: Książka i Wiedza.
# 1966: Kultura i społeczeństwo. Preliminaria. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Okres izraelski (krótko po emigracji z Polski)
# 1968: O frustracji i o kuglarzach. Paryż: „Kultura”, nr 12/1968
# 1969: (przedmowa) Wydarzenia marcowe 1968, Paryż: Instytut Literacki (Biblioteka Kultury, t. 167)
Okres angielski
# 1972: Between Class and Elite. The Evolution of the British Labour Movement. A Sociological Study. Manchester: Manchester University Press. (angielskie wydanie tytułu Klasa, ruch, elita z 1960 r.)
# 1973: Culture as Praxis. London: Routledge & Kegan Paul.
(wyd. pol.: Kultura jako praxis, Wydawnictwo Naukowe PWN, Seria Pogranicza, 2012. )
# 1976: Socialism: The Active Utopia. New York: Holmes and Meier Publishers.
(wyd. pol.: Socjalizm. Utopia w działaniu, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Seria Idee, 2010. )
# 1976: Towards a Critical Sociology: An Essay on Common-Sense and Emancipation. London: Routledge & Kegan Paul.
# 1978: Hermeneutics and Social Science: Approaches to Understanding. London: Hutchinson.
# 1982: Memories of Class: The Pre-history and After-life of Class. London/Boston: Routledge & Kegan Paul.
# 1980: Stalin i rewolucja chłopska. Studium dialektyki pana i niewolnika, w: Wokół rewolucji rosyjskiej. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA (drugi obieg), 1980.
(ok. 1985: Stalin and the peasant revolution: a case study in the dialectics of master and slave. Leeds: University of Leeds Department of Sociology. )
# 1987: Legislators and interpreters – On Modernity, Post-Modernity, Intellectuals. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press.
(wyd. pol.: Prawodawcy i tłumacze, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1998)
# 1988: Freedom. Philadelphia: Open University Press.
(wyd. pol.: Wolność, Kraków-Warszawa 1995, seria Demokracja. Filozofia i praktyka, )
# 1989: Modernity and The Holocaust. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press 1989.
(wyd. pol.: Nowoczesność i Zagłada, Fundacja Kulturalna Masada, Warszawa 1992. ; wyd. 2: Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009. )
# 1990: Paradoxes of Assimilation. New Brunswick: Transaction Publishers.
# 1990: Thinking Sociologically. An introduction for Everyone. Cambridge, Mass.: Basil Blackwell.
(wyd. pol.: Socjologia, Warszawa: Zysk i S-ka, 1996. )
# 1991: Modernity and Ambivalence. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press.
(wyd. pol.: Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. )
# 1992: Intimations of Postmodernity. London, New York: Routhledge. .
# 1992: Mortality, Immortality and Other Life Strategies. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Śmierć i nieśmiertelność O wielości strategii życia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998. )
# 1993: Postmodern Ethics. Cambridge, MA: Basil Blackwell.
(wyd. pol.: Etyka ponowoczesna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996. )
# 1994: Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury.
# 1995: Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
# 1995: Life in Fragments. Essays in Postmodern Morality. Cambridge, MA: Basil Blackwell.
# 1996: Alone Again – Ethics After Certainty. London: Demos.
# 1997: Postmodernity and its discontents. New York: New York University Press.
(wyd. pol.: Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2000. )
# 1997: O szansach i pułapkach ponowoczesnego świata. Materiały z seminarium profesora Zygmunta Baumana w Instytucie Kultury, jesień 1995 – wiosna 1996. Warszawa: Instytut Kultury, 1997.
# 1997: (z Romanem Kubickim i Anną Zeidler-Janiszewską) Humanista w ponowoczesnym świecie – rozmowy o sztuce życia, nauce, życiu sztuki i innych sprawach. Warszawa: Zysk i S-ka.
# 1998: Work, consumerism and the new poor. Philadelphia: Open University Press.
(wyd. pol.: Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006. )
# 1998: Globalization: The Human Consequences. New York: Columbia University Press.
(wyd. pol.: Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006. )
# 1999: In Search of Politics. Cambridge: Polity Press.
# 2000: (pod red. Petera Beilharza) The Bauman Reader. Oxford: Blackwell Publishers.
# 2000: Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Płynna nowoczesność. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006. )
# 2001: Community. Seeking Safety in an Insecure World. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie. Wydawnictwo Literackie, 2008)
# 2001: The Individualized Society. Cambridge: Polity Press.
# 2001: (z Keithem Testerem) Conversations with Zygmunt Bauman. Cambridge: Polity Press.
(wyd. polskie: O pożytkach wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2003. )
# 2001: (z Timem May): Thinking Sociologically, 2nd edition. Oxford: Blackwell Publishers.
(wyd. pol.: Socjologia, Warszawa: Zysk i S-ka. )
# 2002: Society Under Siege. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Społeczeństwo w stanie oblężenia. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2007. )
# 2003: Liquid Love: On the Frailty of Human Bonds, Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Razem osobno. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003. )
# 2003: City of fears, city of hopes. London: Goldsmith’s College.
# 2004: Wasted Lives. Modernity and its Outcasts. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Życie na przemiał. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004. )
# 2004: Europe: An Unfinished Adventure. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Europa – niedokończona przygoda. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005. )
# 2004: Identity: Conversations with Benedetto Vecchi. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Tożsamość: Rozmowy z Benedetto Vecchim. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005. )
# 2005: Liquid Life. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Płynne życie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007. )
# 2006: Liquid Fear. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Płynny lęk. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008. )
# 2006: Liquid Times: Living in an Age of Uncertainty. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Płynne czasy. Życie w epoce niepewności. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2007. )
# 2006: Moralność w niestabilnym świecie. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
# 2007: Consuming Life. Cambridge: Polity Press. (wyd. pol. Konsumowanie życia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. )
# 2008: Does Ethics Have a Chance in a World of Consumers?. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
(wyd. pol.: Szanse etyki w zglobalizowanym świecie. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2007. )
# 2008: Bauman o popkulturze. Wypisy (wybór tekstów z lat 1994–2006). Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
# 2008: The Art of Life. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Sztuka życia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009. )
# 2009: Living on Borrowed Time: Conversations with Citlali Rovirosa-Madrazo. Cambridge: Polity.
(wyd. pol.: Żyjąc w czasie pożyczonym. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010. )
# 2009: (z Romanem Kubickim i Anną Zeidler-Janiszewską) Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym co przed nami. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
# 2011: Kultura w płynnej nowoczesności (wraz z filmem na DVD: „Miłość, Europa, świat Zygmunta Baumana”, w reżyserii Krzysztofa Rzączyńskiego). Warszawa: Agora SA, 2011.
# 2011: Collateral Damage: Social Inequalities in a Global Age. Cambridge: Polity Press.
# 2011: 44 listy ze świata płynnej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
# 2013: (z Davidem Lyonem) Liquid Surveillance: A Conversation. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Płynna inwigilacja. Rozmowy. Kraków: Wydawnictwo Literackie. )
# 2013: Does the Richness of the Few Benefit Us All?. Cambridge: Polity Press.
# 2015: (z Ireną Bauman, Jerzym Kociatkiewiczem i Moniką Kosterą) Management in a Liquid Modern World. Cambridge: Polity Press. (wyd. pol: Zarządzanie w płynnej nowoczesności. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 2017. ).
# 2015: (ze Stanisławem Obirkiem) Of God and Man, Cambridge: Polity Press.
# 2015: (ze Stanisławem Obirkiem) On the World and Ourselves, Cambridge: Polity. (wyd. pol. O świecie i sobie samych. Warszawa: Wydawnictwo Arbitror 2020)
# 2016: (z Riccardo Mazzeo) In praise of literature. Cambridge: Polity Press.
# 2016: Strangers at Our Door. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Obcy u naszych drzwi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016. )
# 2017: Szkice z teorii kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2017.
(wyd. ang.: Sketches in the theory of culture, transl. Katarzyna Bartoszyńska. Cambridge: Polity Press, 2018. )
# 2017: Das Vertraute unvertraut machen. Ein Gespräch mit Peter Haffner. Hamburg: Hoffmann und Campe.
(wyd. pol.: Czynić swojskie obcym. Rozmowy Petera Haffnera z Zygmuntem Baumanem. Warszawa: Wielka Litera, 2019. )
# 2017: A chronicle of crisis 2011–2016. London: Social Europe Edition.
# 2017: Retrotopia. Cambridge: Polity Press.
(wyd. pol.: Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. )
# 2017: (z Thomasem Leoncinim) Nati Liquidi. Transformazioni nel terzo millennio, Milano: Sperling & Kupfer.
(wyd. pol.: Płynne pokolenie, przeł. Szymon Żuchowski, Warszawa: Czarna Owca, 2018. )
# 2018: Liquid Modernity. Reprinted. Cambridge: Polity Press.
# 2019: (z Timem May): Thinking Sociologically, 3rd edition. Hoboken: Wiley Blackwell.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
*
*
*
*
*
*
*
*
* Rosiak D., Bauman, Kraków: Mando, 2019.
*
*
*
*
