Zwarcie krtaniowe
Zwarcie krtaniowe to termin fonetyczny oznaczający bezdźwięczną zwartą spółgłoskę krtaniową. Powstaje ono w wyniku zwarcia i rozwarcia strun głosowych w krtani, co prowadzi do zatrzymania przepływu powietrza. Gdy struny głosowe się otwierają, sprężone powietrze uwalnia się gwałtownie, generując charakterystyczny dźwięk. W alfabecie fonetycznym IPA, zwarcie krtaniowe oznaczane jest symbolem [] i nie ma dźwięcznego odpowiednika.
W wielu językach, w tym polskim, zwarcie krtaniowe nie jest traktowane jako fonem. W polskim występuje głównie na początku wyrazów przed samogłoską, szczególnie w wyraźnej wymowie, np. w słowach on czy ale. Rzadziej pojawia się w środku wyrazu, zazwyczaj na początku morfemu po innej samogłosce, np. u-iścić czy za-awansowany.
W języku niemieckim także występuje podobny przypadek, gdzie zwarcie krtaniowe wymawia się przed akcentowaną samogłoską w nagłosie morfemu, znane jako Knacklaut.
W niektórych dialektach języka angielskiego, takich jak cockney i Estuary English, zwarcie krtaniowe zastępuje inne spółgłoski zwarte, np. fonem /t/. Języki, w których występuje fonemiczne zwarcie krtaniowe, to m.in. arabski, hebrajski, czeczeński, hawajski oraz maltański.
Przykłady
- Angielski (RP oraz GA): button [] „przycisk”
- Arabski: ﺫﺌﺐ [] „wilk”
- Czeczeński: кхоъ / qo’ [] „trzy”
- Hawajski: Hawaiʻi [] „Hawaje”
- Maltański: qattus [] „kot”
- Niemiecki: Beamter [] „urzędnik”
- Pirahã: baíxi [] „rodzic”
- Na’vi: Na’vi „lud”
- Nawaho: ła’ [ɬaʔ] „trochę”
