Żmij w mitologii słowiańskiej
Żmij to skrzydlata postać gadu z wierzeń Słowian, ściśle związana z wodami i sferą chtoniczną. Jego wizerunek występuje w różnych formach w mitologii słowiańskiej, a najpełniejsze podania zachowały się wśród Słowian wschodnich i południowych.
Charakterystyka Żmija
W wierzeniach Słowian wschodnich Żmij był postacią sprzyjającą ludziom, często utożsamianą z Welesem. Opiekował się wodami i zasiewami, prowadząc walki z powietrznymi smokami. Żmij był również kojarzony z ognistymi zjawiskami na niebie, takimi jak komety czy meteory. W różnych przedstawieniach pojawiał się jako:
- ptak (kogut, żuraw, orzeł)
- człowiek z małymi skrzydełkami i wężowym ogonem
- istota o ciele pokrytym łuskami
W południowosłowiańskim folklorze Żmij często wchodził w związki z kobietami, z których rodziły się dzieci o nadzwyczajnej sile, walczące z potworami zagrażającymi ich ziemi.
Postrzeganie Żmija w różnych regionach
U Słowian zachodnich Żmij był w większości przypadków postacią pozytywną, walczącą ze smokami, które przynosiły klęski żywiołowe. Na przykład w Rossoszycy wierzyli, że Żmij jest królem węży i strzeże sprawiedliwości, karząc przestępców. W Zgorzelcu z kolei istnieje legenda o Żmiju pieniężnym, który opiekował się skarbem przy kościele św. Piotra.
Na Łużycach wyróżniano trzy typy Żmijów:
- Pieniężny (łuż. peńežny zmij)
- Mleczny (łuż. mlókowy zmij)
- Żytny (łuż. žitny zmij)
Każdy z tych Żmijów okradał gospodarstwa, przynosząc dobra do swojego opiekuna.
Językowe aspekty Żmija
W języku prasłowiańskim istniały różnice między formami: *zmьjь oznaczał „mitycznego stwora”, a *zmьja to „wąż”. W polskim słowo „smok” zastąpiło formę męską, podczas gdy forma żeńska przetrwała jako nazwa gatunku węża. W innych językach słowiańskich, takich jak chorwacki (zmaj) czy rosyjski (змей), formy te są nadal używane, co pokazuje różnorodność w interpretacji postaci Żmija w kulturze słowiańskiej.
