Zaścianek – definicja i charakterystyka
Zaścianek to wieś lub jej część zamieszkana przez ubogą szlachtę, która samodzielnie uprawia swoją ziemię, nie posiadając chłopów. Powstawały one zazwyczaj w wyniku rozrastania się rodzin szlacheckich i rozdrabniania ich majątków.
Izolacja społeczna i kultura
Szlachta zaściankowa utrzymywała odrębność prawną oraz kulturową, ciesząc się różnymi przywilejami. Izolowała się od społeczności chłopskiej, co skutkowało rzadkimi małżeństwami mieszanymi. Wyróżniały ją patriotyzm, religijność oraz silne przywiązanie do tradycji rycerskich i ziemi. Niektóre zaścianki, jak Brzeźno Szlacheckie, zachowały w swojej nazwie przymiotnik „szlachecka”.
Geografia występowania
Zaścianki były najliczniej obecne na Mazowszu, Podlasiu oraz Podolu, a także na terenach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Nowogrodzkiem termin ten odnosił się do okolicy szlacheckiej, a na Litwie używano go do określenia oddzielnych chat z przynależącymi do nich zabudowaniami i gruntami.
Kultura i tradycja
Zaścianki charakteryzowały się specyficznym klimatem kulturowym, w którym szczególnie podkreślano przynależność do stanu szlacheckiego oraz odrębność od sąsiednich wsi chłopskich. Ta izolacja kulturowa utrzymywała się jeszcze w drugiej połowie XX wieku.
