Zaburzenia urojeniowe

Zaburzenia urojeniowe (dawniej paranoja prawdziwa, obłęd, z grec. ἡ παράνοια „szaleństwo”, obłęd, παρά „obok, poza” i νοῦς „rozum, sens”) – rzadkie zaburzenie psychiczne z grupy psychoz, w przebiegu którego chory doświadcza urojeń, bez współwystępujących poważnych zaburzeń myślenia, nastroju, omamów bądź wyraźnego spłycenia afektu. Struktura osobowości osoby dotkniętej tym zaburzeniem pozostaje zachowana. Urojenia mogą być usystematyzowane, możliwe do zaistnienia (np. dotyczące bycia napadniętym, zdrady partnera) bądź irracjonalne. Jednakże zmaganie się z pomysłami podsuwanymi przez urojenia może mieć także negatywny wpływ na każdy aspekt ich życia.
Zarówno twórcy DSM-V jak i psycholodzy są zgodni co do tego, że osobiste przekonania powinny być poddawane ocenie z wielkim szacunkiem dla kulturowych i religijnych odmienności, ponieważ wierzenia szeroko akceptowane przez niektóre kultury mogą być uznane za urojenia przez inne społeczności.
Zarówno w klasyfikacji ICD-10 jak i DSM-V odchodzi się od stosowania określenia „zespół paranoiczny” na zaburzenia urojeniowe (w obecnej klasyfikacji ICD-10 są one określane jako uporczywe zaburzenia urojeniowe). Według najnowszej nomenklatury słowo „paranoja” odnosi się wyłącznie do zaburzeń o charakterze przekonań i urojeń prześladowczych. Z tego też powodu przymiotnik „paranoiczny” powinien być stosowany tylko do opisu usystematyzowanych, możliwych do zaistnienia urojeń prześladowczych, a „paranoidalny” – do opisu irracjonalnych urojeń prześladowczych (np. jako elementu schizofrenii paranoidalnej):
* Urojenia erotyczne (erotomania) – urojenie, że inna osoba, najczęściej o wysokim statusie społecznym, jest zakochana w osobie dotkniętej urojeniem. Chory może nawet złamać prawo, byle tylko móc skontaktować się z upragnioną osobą.
* Urojenia wielkościowe (megalomania) – urojenie bycia kimś niezwykle ważnym, potężnym, nieprzeciętnie inteligentnym, poczucie bycia sławnym i znanym przez wszystkich.
* Urojenia zazdrości – rojenie, że partner seksualny chorego jest niewierny, pomimo że to nieprawda. Pacjent może podążać za partnerem, sprawdzać jego wiadomości, e-maile, połączenia telefonicznie, itp. próbując dowód zdrady.
* Urojenia prześladowcze – wiara w to, że osoba chora (bądź ktoś z jej bliskiego otoczenia) jest taki czy inny sposób prześladowana. Pacjent wierzy, że został otruty, jest śledzony, doznał obrażeń ciała, jest nękany itp. Może szukać „sprawiedliwości” zgłaszając sprawy do sądu, zabezpieczać się przed „prześladowcami” bądź nawet zachowywać się w stosunku do podejrzewanych osób agresywnie.
* Urojenia zaburzeń somatycznych – urojenia, że osoba cierpi na jakąś chorobę bądź ma znaczny defekt fizyczny.
* Urojenia mieszanego typu – urojenia łączące w sobie opisy kilku z powyższych typów urojeń, lecz żaden z nich nie jest dominujący.
* Urojenia innego typu – których nie da się przyporządkować do żadnej z powyższych kategorii:
# Pacjent wykazuje niezachwianą wiarę bądź przekonanie w pewną ideę, pomimo że przedstawiane mu dowody jasno pokazują, że nie ma racji.
# Ta idea ma nadmierny wpływ na życie pacjenta i z powodu jej niewytłumaczalnej wagi zaburza jego codzienne funkcjonowanie.
# Pomimo głębokiego przekonania chorego, że ma rację, często pacjent zapytany o swoje przekonania staje się podejrzliwy i niechętny do dzielenia się swoimi przemyśleniami.
# Osoba taka często jest pozbawiona poczucia humoru i jest przewrażliwiona, zwłaszcza gdy mowa jest o jej wierzeniu
# Nieważne, jak bardzo nieprawdopodobne jest to, co według pacjenta on sam doświadcza, chory niczego nie kwestionuje
# Próba podważenia przekonania pacjenta może skutkować nieproporcjonalnie silną reakcję emocjonalną, często połączoną z nadmierną irytacją a nawet agresją. Pacjent nie akceptuje innych opinii
# Idea z reguły nie pasuje środowiska społecznego, kulturowego i religijnego pacjenta
# Pacjent poświęca swojemu przekonaniu zbyt wiele czasu i emocji, przytłaczając wszystkie inne elementy jego osobowości
# Urojenia, gdy pacjent działa zgodnie z nimi, często prowadzą do nienormalnych bądź nietypowych dla pacjenta zachowań, ale są zgodne z jego urojonymi przekonaniami
# Osoby, które znają chorego, twierdzą, że jego wierzenia i zachowanie są dziwne i niespotykane.
Dla zaburzeń urojeniowych dodatkowo jest charakterystyczne.
Osobowość paranoiczna – zaburzenie osobowości, w którym występuje chłód emocjonalny, wycofywanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność do wybaczania urazy.
Parafrenia (zespół parafreniczny) – praktycznie już nieużywany termin definiowany jako zespół urojeniowy z urojeniami o strukturze pośredniej między zaburzeniami urojeniowymi a schizofrenią paranoidalną, przy względnie zintegrowanej osobowości lub jako kategorię zbliżoną do schizofrenii o bardzo późnym początku.