Wzgórze Świętego Wawrzyńca
Wzgórze Świętego Wawrzyńca, położone w pobliżu Starej Łomży, jest związane z historią lokacji Łomży sprzed 1400 roku. Znajdują się tu pozostałości po kościele, który według legendy został zbudowany przez św. Brunona z Kwerfurtu około roku 1000. Do dziś widoczne są fundamenty późniejszej, murowanej świątyni.
Kościół był jednonawowy, wsparty na filarach i pokryty drewnianymi gontami. Obok znajdowała się zakrystia z oknem zabezpieczonym żelazną kratą. Świątynia nie miała dzwonnicy, a jedyny dzwon znajdował się wewnątrz. Z uwagi na zły stan techniczny, kościół został rozebrany w 1765 roku za zgodą biskupa płockiego, Hieronima Szeptyckiego.
Legendy i Badania Archeologiczne
Legenda przypisuje budowę kościoła św. Wawrzyńca św. Brunonowi z Kwerfurtu, jednak nie znajduje to potwierdzenia w kronice Spangenberga. Błąd ten wynika z Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda, która wspomina o Brunonie jako nawracającym Prusaków i zakładającym kościół.
W latach 1955–2003 przeprowadzono szereg prac archeologicznych, które potwierdziły istnienie późnogotyckiego kościoła z XV wieku oraz cmentarzyska. Jednak w 2003 roku komisja profesorska zakwestionowała istnienie starszej murowanej budowli, dopuszczając jedynie możliwość istnienia drewnianego kościoła w innej części wzgórza. Komisja zidentyfikowała trzy poziomy osadnicze:
- Wczesnośredniowieczna osada z XII wieku.
- Cmentarzysko poprzedzające budowę murowanej świątyni.
- Późnośredniowieczny kościół gotycki z otaczającym go cmentarzem.
