Wyspy Flannana

Wyspy Flannana (, ) – niewielka grupa niezamieszkanych wysepek w paśmie Hebrydów Zewnętrznych Szkocji, położonych około 32 km na zachód od wyspy Lewis. Nazwano je tak zapewne na cześć św. Flannana, VII-wiecznego irlandzkiego kaznodziei i opata.
Wysepki, zamieszkane we wczesnym średniowieczu, a następnie opuszczone aż do końca XIX wieku, kiedy to zbudowano tu latarnię morską. W 1971 zostały ponownie opustoszałe z powodu automatyzacji latarni. Na północ od archipelagu przebiega jeden z ważniejszych szlaków żeglugowych, łączący Skandynawię i państwa położone nad Bałtykiem z wielkimi portami północnego wybrzeża Stanów Zjednoczonych i Kanady – Bostonem, Baltimore, Nowym Jorkiem i Montrealem. Nazwa wysepek kojarzy się z nierozwiązaną po dziś dzień zagadkową tragedią, jaka wydarzyła się w grudniu 1900 roku, kiedy to zniknęli bez śladu wszyscy trzej pracujący tu latarnicy.

Geografia

Archipelag składa się z trzech grup wysepek. Grupa główna, położona na północnym wschodzie, składa się z dwóch większych wysp Eilean Mòr () i Eilean Taighe (). Dalej na południe leży Soray () i Sgeir Tomain, podczas gdy najdalej na zachód wysuniętymi są Eilean a’ Gobha (), Roaireim (naturalny łuk skalny) i Bròna Cleit (). Łączna powierzchnia wysp nie przekracza 0,5 km², a najwyższy punkt wznosi się na 88 m n.p.m. na Eilean Mòr.
Wyspy zbudowane są z okruchowej brekcji z gabrów i diabazów z implikacjami gnejsów z czasów archaiku. W czasach prehistorycznych obszar ten znajdował się pod lodowcem wybiegającym ze Szkocji w głąb oceanu. Po ociepleniu się klimatu, które na tych obszarach rozpoczęło się około 16 tys. lat p.n.e., poziom wód w morzach i oceanach podniósł się (122 m poniżej obecnego – 2009 – poziomu). Przez jakiś czas po ustąpieniu lodowca obecne wysepki stanowiły fragment znacznie większej masy lądowej odseparowanej od Hebrydów Zewnętrznych szerokim i głębokim kanałem. Powolny, lecz nieprzerwany powrotny wzrost poziomu wód doprowadził do powstania archipelagu w kształcie obecnym.
Istnieją dwie przystanie dla łodzi i jachtów, obie na Eilean Mòr, jednak bywają one niebezpieczne podczas częstych w tej okolicy sztormów.
Klimat na wyspach jest pod silnym wpływem ciepłego Prądu Zatokowego oraz dużych układów barycznych zalegających nad północną Europą. Podział na pory roku widoczny jest najbardziej w temperaturze powietrza, która latem wynosi średnio około 12 °C natomiast zimą 1-2 °C. Ze względu na układy niskiego ciśnienia oraz obecność prądu morskiego wilgotność powietrza jest przeważnie wysoka lub bardzo wysoka, zachmurzenie i opady są zjawiskiem powszechnym przez cały rok z wyjątkiem wiosny i wczesnego lata (kwiecień-czerwiec), kiedy te wskaźniki są na poziomie średnim.

Historia

Na wyspach znajdują się zabytkowe ruiny. Na Eilean Mòr wznosi się zrujnowana kapliczka poświęcona św. Flannanowi, która przez swoją mała wielkość była nazywana przez dawnych latarników psią budą. Nie jest do końca jasne, któremu Flannanowi kapliczka była poświęcona. Możliwe, że chodziło o VII-wiecznego opata z Killaloe w hrabstwie Clare, względnie o przyrodniego brata św. Ronana z VIII wieku, albo też Flanna, syna opata z Iony zwanego Maol-duine, a zmarłego w roku 890 lub też Bothain Chlann ‘ic Phaill.
Archipelag był czasami nazywany Wyspami Siedmiu Łowców (), a w średniowieczu Siedmioma Świętymi Wyspami (). Historyk szkocki Martin Martin opisywał w roku 1703 dziwne jego zdaniem zachowanie pielgrzymów przybywających do kapliczki na Eilean Mòr (jak np. obnażanie głów i zwracanie się ku słońcu po wejściu na płaskowyż), ale żadnych wniosków nie wyciągnął.
Możliwe, że na Eilean Mòr i na Eilean Taighe mieszkali pustelnicy i ich uczniowie, jednak mało prawdopodobne, by przetrwali upadek chrześcijaństwa celtyckiego na Hebrydach po inwazji wikingów w IX wieku i by ktokolwiek mieszkał na wyspach do czasu budowy latarni morskiej pod koniec XIX wieku. Na Roaireim żyje endemiczna kolonia czarnonogich głuptaków.
Prócz ptaków na wyspach żyje sporo sprowadzonych przez latarników królików i zdziczałych owiec. W okalających archipelag wodach spotyka się często płetwale karłowate, delfiny Risso i inne gatunki waleni.

Latarnia morska

Zaprojektowana przez Davida Stevensona 23-metrowa wieża została wzniesiona przez Northern Lighthouse Board (NLB) w latach 1895–1899 i znajduje się na najwyższym punkcie Eilean Mòr. Latarnię, budynek mieszkalny, przystanie dla łodzi, schody i tory kolejki dostawczej zbudował George Lawson kosztem 6914 funtów. Od 28 września 1971 pracuje automatycznie.

Tragedia roku 1900

W 1900 roku w niewyjaśnionych okolicznościach zniknęło bez śladu trzech obsługujących latarnię morską mężczyzn. Zagadka nie została rozwiązana do dnia dzisiejszego, choć obecnie najczęściej uważa się, że przyczyną tego mogła być tzw. fala wyjątkowa.

Odkrycie

Pierwsze informacje, że na Wyspach Flannana dzieje się coś nie w porządku, nadeszła 15 grudnia 1900 roku. Parowiec Archtor w drodze z Filadelfii do Leith mijał wysepki wieczorem przy złej pogodzie i odnotował, że latarnia nie działa, a latarnicy nie odpowiadają na strzelane ze statku rakiety.
Moore i trzej ochotnicy zostali na wyspie dla obsługi latarni, a Hesperus wrócił do stacji w Breasclete. Kapitan Harvie wysłał stamtąd telegram do Northern Lighthouse Board:

Okropny wypadek na Flannanach. Trzej latarnicy, Ducat, Marshall i sezonowy zniknęli z wyspy. Zegary stanęły i wszystko wskazuje na to, że wypadek miał miejsce mniej więcej tydzień temu. Biedaków zwiało pewnie z klifu, mogli też utonąć przy próbie ratowania dźwigu.

Spekulacje

Ciał latarników nigdy nie znaleziono, a okoliczności i miejsce zdarzenia – samotna, skalista wysepka – pobudzało wyobraźnię. Narodziło się wiele spekulacji. Niektóre kłóciły się wręcz z faktami. Na przykład: wypadek został uwieczniony w balladzie Wilfrida Gibsona z roku 1912 zatytułowanej Flannan Isle. Poeta napisał w niej o niedojedzonym posiłku sugerując, że stało się coś nadzwyczajnego. Tymczasem w zapiskach Moore’a znajduje się następujące zdanie: „Naczynia w kuchni były pozmywane, a więc wyszli w jakiś czas po posiłku”.
Inne wersje wydarzeń, że jeden z latarników zamordował dwóch pozostałych, po czym – targany wyrzutami sumienia – rzucił się do morza, że porwał ich potwór morski (lub wielki ptak), że zostali uprowadzeni przez zamorskich dywersantów lub przez statek pełen upiorów, przyjmowano z przymrużeniem oka

Śmierć Thomasa Marshalla, Jamesa Ducata (zostawił żonę, czworo dzieci) i Donalda McArthura (zostawił żonę i dwoje dzieci) zaszkodziła wizerunkowi służby latarniczej na wiele lat. Teoria ta stanowi próbę wyjaśnienia przewróconego krzesła i pozostawienia odzieży ochronnej. Jeszcze inną, sensacyjnie sfabularyzowaną wersję zaginięcia latarników, przedstawił Kristoffer Nyholm w psychothrillerze The Vanishing (Keepers) z 2018 roku. Zgodnie z nią, zdarzenie miałoby się łączyć z przybyciem na wysepkę tajemniczych obcych i z krwawym konfliktem powstałym na tle skradzionego skarbu.
Dziwne wydarzenie zainspirowało także kompozytora Petera Maxwella Daviesa do napisania w roku 1979 opery kameralnej The Lighthouse. Brytyjska grupa rockowa Genesis nagrała utwór „The Mystery of Flannan Isle Lighthouse” w roku 1968 podczas prac nad swoim pierwszym albumem, ale utwór ukazał się dopiero w 1998 roku w albumie Genesis Archive – 1967-1975 – The Gabriel Years. Angela J. Elliott napisała w roku 2005 powieść opartą na tamtej tragedii Some Strange Scent of Death, który to tytuł nawiązuje do wiersza Gibsona.