Wolna Elekcja w Rzeczypospolitej
Wolna elekcja to proces wyboru monarchy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który nie opierał się na zasadach sukcesji dynastycznej. Szlachta, zwołana w trybie pospolitego ruszenia, głosowała województwami, a wyniki ogłaszał marszałek przy udziale prymasa Polski. Kluczową rolę w ustalaniu wyników odgrywali senatorowie.
Historia Elekcji
Pierwsza wolna elekcja miała miejsce w 1573 roku w Kamionie, po bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta. Na stałe miejsce elekcji wyznaczono Wolę pod Warszawą. W roku 1733, podczas elekcji Augusta III Sasa, powrócono do Kamionu.
Rys historyczny
Pierwsza udokumentowana elekcja miała miejsce w 1386 roku, kiedy władcą Polski został Władysław Jagiełło. Zygmunt I Stary wprowadził zasady wolnej elekcji w latach 1530-1538. Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku Rzeczpospolita stanęła przed problemem bezkrólewia, co skłoniło szlachtę do ustalenia zasad wyboru nowego króla.
W wyniku dyskusji ustalono, że:
- Naczelną władzę w czasie bezkrólewia sprawował prymas Jakub Uchański (interrex).
- Konfederacje szlacheckie przejmowały władzę w województwach.
- Pokój religijny zapewniała konfederacja warszawska.
Na sejmie konwokacyjnym w 1573 roku ustalono, że wybór króla będzie odbywał się przez elekcję, w której mógł wziąć udział każdy szlachcic. System ten, znany jako wolna elekcja, osłabiał władzę monarchy, prowadząc do konfliktów między różnymi frakcjami szlacheckimi.
Procedura Elekcji
Procedura elekcji składała się z kilku etapów:
- Początek bezkrólewia: Po śmierci króla władzę przejmował prymas Polski, czyli interrex.
- Sejm konwokacyjny: Zwoływany przez prymasa, ustalał pacta conventa oraz daty i miejsca elekcji.
Do 1791 roku odbyło się 11 wolnych elekcji.
Upamiętnienie Elekcji
Pole elekcyjne na Woli zostało upamiętnione pomnikiem Electio Viritim w 1997 roku. W 2010 roku plac z tym pomnikiem otrzymał nazwę Pole Elekcyjne. Elekcje Henryka Walezego i Augusta III upamiętnia tablica na konkatedrze Matki Bożej Zwycięskiej, a Kamionkowskie Błonia Elekcyjne również przypominają o tych wydarzeniach.
