|miejsce urodzenia = Moskwa, Imperium Rosyjskie
|data śmierci = 24 grudnia 1954
|miejsce śmierci = Leningrad, RFSRR, ZSRR
|grafika =
|funkcja = Minister Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR
|partia = Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) (WKP (b))
|od = 4 maja 1946
|do = 4 lipca 1951
|poprzednik = Wsiewołod Mierkułow
|następca = Siergiej Ogolcow (pełniący obowiązki)
|2 funkcja = szef Głównego Zarządu Kontrwywiadu SMIERSZ
|quote =
|commons =
|odznaczenia =
}}
Wiktor Siemionowicz Abakumow, , ur. w Moskwie, stracony 24 grudnia 1954 w Leningradzie) – Ormianin, generał pułkownik, wysoki funkcjonariusz służb specjalnych ZSRR – cywilnych (GUGB NKWD ZSRR) i wojskowych (Smiersz).
Znany był m.in. z własnoręcznego torturowania i wymuszania zeznań na skazanych. Skazany i stracony za udział w tzw. sprawie leningradzkiej.
Początki służby
W 1921 ukończył 4 klasy szkoły miejskiej. Od 1930 pracował w Komsomole w Moskwie, tego samego roku wstąpił do WKP(b). Od 1932 był pracownikiem terenowych organów bezpieczeństwa, m.in. w Wydziale Ekonomicznym (EKO) przy Pełnomocnym Przedstawicielstwie (PP) Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego (OGPU) obwodu moskiewskiego. W 1933 został przeniesiony do moskiewskiej centrali ZPZP (tzw. Łubianki), do Zarządu Ekonomicznego (EKU OGPU).
W NKWD
W połowie 1934 po reorganizacji sowieckich organów bezpieczeństwa służył w 1 Oddziale Wydziału Ekonomicznego (ros. EKO) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (ros. GUGB) w NKWD. 1 sierpnia 1934 został przeniesiony za nadużycia służbowe do Głównego Zarządu Poprawczych Obozów Pracy (GuŁag), gdzie służył do 1937 m.in. jako oficer operacyjny w 3 Oddziale Wydziału Ochrony GUŁAG.
Od 15 kwietnia 1937 do marca 1938 służył w jednym z Oddziałów w Wydziale 4 (OO – Specjalnym) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (ros. GUGB) NKWD. Po kolejnej reorganizacji struktur aparatu bezpieczeństwa w marcu 1938, został zastępcą szefa 4 Wydziału I Zarządu NKWD ZSRR, a później od 29 września 1938 do 1 listopada 1938, pełnił obowiązki zastępcy Piotra Fiedotowa, ówczesnego szefa Wydziału 2 (Tajno-Politycznego – SPO) GUGB NKWD ZSRR.
Od 5 grudnia 1938 pełnił obowiązki, a od 27 kwietnia 1939 był faktycznym szefem zarządu NKWD obwodu rostowskiego. Kierował organizacją masowych represji w Rostowie nad Donem.
12 lutego 1941, po utworzeniu Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego (NKGB) powrócił do Moskwy, gdzie 25 lutego 1941 został jednym z zastępców Ławrientija Berii – ówczesnego Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych (szefa NKWD). 19 lipca 1941 został dodatkowo szefem Zarządu Wydziałów Specjalnych (kontrwywiad w wojsku i innych formacjach zbrojnych), gdzie po ataku III Rzeszy na ZSRR prowadził akcję likwidacji najwyższych dowódców Armii Czerwonej oskarżonych o zdradę i tchórzostwo. Stanowisko to sprawował do 14 kwietnia 1943. 4 lutego 1943 został mianowany komisarzem bezpieczeństwa państwowego II rangi.
Szef kontrwywiadu
19 kwietnia 1943 wydziały specjalne zostały wyłączone z NKWD i przekazane do nowo utworzonego Głównego Zarządu Kontrwywiadu SMIERSZ (GUKR, Главное управление контрразведки СМЕРШ) przy Ludowym Komisariacie Obrony ZSRR. Abakumow stanął na jego czele w randze zastępcy ludowego komisarza obrony, kierując kontrwywiadem armii i floty. Jednocześnie pracownicy SMIERSZa prowadzili filtrację uwolnionych z niewoli żołnierzy radzieckich i rozpoznanie niepożądanych elementów na terenach zajmowanych przez armię.
Z rozkazu Abakumowa w Budapeszcie został aresztowany Raoul Wallenberg – szwedzki dyplomata, który w czasie wojny uratował tysiące ludzi. W 1944 Abakumow był jednym z organizatorów deportacji ludów Północnego Kaukazu. Jednocześnie od stycznia do lipca 1945 był pełnomocnikiem LKSW 3 Frontu Białoruskiego. 9 lipca 1945 został mianowany generałem pułkownikiem.
Zaraz po wojnie, na osobiste polecenie Józefa Stalina, zbierał materiały obciążające marszałka Gieorgija Żukowa. Stanowisko szefa Smiersza sprawował do jego rozformowania i włączenia struktur do Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR jako III Zarządu 27 kwietnia 1946.
Minister bezpieczeństwa i aresztowanie
4 maja 1946, w związku z wejściem SMIERSZa w skład MBP (III Zarząd) Stalin mianował Abakumowa ministrem bezpieczeństwa państwowego. Jednocześnie w latach 1946–1951 był członkiem Komisji Biura Politycznego CK WKP(b) do Spraw Sądowych. W skład MGB Abakumow stopniowo przejął z MWD milicję, straż przemysłową, straż sądową, jednakże w maju 1947 z podporządkowania został mu zabrany wywiad.
W 1948 z polecenia Stalina zorganizował zabójstwo Solomona Michoelsa, a w latach 1950–1951 pod jego bezpośrednim kierownictwem przystąpił do organizowania terroru, m.in. „sprawy lotnictwa”, fałszowania „sprawy leningradzkiej”, „sprawy megrelskiej”, zdaniem Stalina nie wykazał dostatecznej aktywności w „sprawie lekarzy”, za co w lipcu 1951 został zastąpiony na stanowisku ministra przez Siergieja Ogolcowa.
W listopadzie 1950 Abakumow przedstawił Stalinowi pomysł deportacji Świadków Jehowy na Syberię w ramach Operacji Północ. 19 lutego 1951 wystosował do niego tajne pismo omawiające szczegółowy plan tej deportacji, a Stalin go zatwierdził.
12 lipca 1951 po oskarżeniu przez Michaiła Riumina w piśmie do Stalina o ukrywanie wrogiej agentury, w tym figurantów rozpoczynającej się „sprawy lekarzy”, Abakumow przy udziale Berii i Malenkowa został aresztowany wraz z najbliższą rodziną (żoną i synem) i był przetrzymywany w Lefortowie, oskarżony o ukrywanie syjonistycznego spisku w MBP. W czasie śledztwa był wielokrotnie poddawany torturom.
Na posiedzeniu wyjazdowym w dniach 12–19 grudnia 1954 Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w Leningradzie został uznany za winnego fabrykowania spraw sądowych i innych przestępstw związanych z nadużywaniem stanowisk, zdrady ojczyzny, szkodnictwa narodowego, dokonywania aktów terroru, uczestnictwo w kontrrewolucyjnej organizacji – został za to ostatniego dnia procesu skazany na rozstrzelanie, wspólnie z wykonawcami „sprawy leningradzkiej” (A. Leonowem, W. Komarowem i M. Lichaczowem). Wyrok wykonano 24 grudnia 1954 (inne źródła podają 18 grudnia 1954).
W 1994 wyrok został (pośmiertnie) zamieniony na 25 lat pozbawienia wolności bez konfiskaty mienia i przekwalifikowany na artykuł dotyczący przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby wojskowej.
Żona Abakumowa, Antonina (ur. 1920), córka estradowego artysty-hipnotyzera Ornaldo (Nikołaja A. Smirnowa), była kapitanem bezp. państwowego. W lipcu 1951 została aresztowana razem z małoletnim synem (ur. w kwietniu 1951), 3 lata przebywała w więzieniu. Została uwolniona w marcu 1954, później zrehabilitowana.
Stopnie w organach
* 20 grudnia 1936 – młodszy porucznik bezpieczeństwa państwowego (b.p.);
* 5 listopada 1937 – porucznik b.p.;
* 28 grudnia 1938 – kapitan b.p.;
* 14 marca 1940 – starszy major b.p.;
* 9 lipca 1941 – komisarz b.p. III rangi;
* 4 lutego 1943 – komisarz b.p. II rangi;
* 9 lipca 1945 – generał pułkownik.
Odznaczenia i medale
* 9 maja 1938 – (XV)
* 26 kwietnia 1940 – Order Czerwonego Sztandaru nr 4697
* 31 lipca 1944 – Order Suworowa I stopnia nr 216
* 8 marca 1944 – Order Suworowa II stopnia nr 540
* 21 kwietnia 1945 – Order Suworowa I stopnia nr 385
* ? – Order Czerwonej Gwiazdy nr 847892
* ? – Order Czerwonego Sztandaru
Przypisy
Bibliografia
* Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin: Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2001
* Norman Polmar and Thomas B. Allen: Spy Book: The Encyclopedia of Espionage, 1997
* Christopher Andrew, Oleg Gordievsky: KGB the inside story of its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev, Harper Collins Publishers
Kategoria:Radzieccy generałowie pułkownicy
Kategoria:Komisarze bezpieczeństwa państwowego II rangi
Kategoria:Funkcjonariusze Smiersza
Kategoria:Ormiańscy funkcjonariusze radzieckich służb specjalnych
Kategoria:Gułag
Kategoria:Odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru
Kategoria:Odznaczeni Orderem Czerwonej Gwiazdy
Kategoria:Odznaczeni Orderem Suworowa
Kategoria:Radzieccy żołnierze II wojny światowej
Kategoria:Więźniowie Lefortowa
Kategoria:Straceni przez organa ZSRR
Kategoria:Straceni przez rozstrzelanie
Kategoria:Ludzie urodzeni w Moskwie
Kategoria:Urodzeni w 1894
Kategoria:Zmarli w 1954
