Volkslista
Volkslista (Deutsche Volksliste, DVL) to niemiecka lista narodowościowa, wprowadzona 2 września 1940 roku przez Heinricha Himmlera, mająca na celu wzmocnienie niemczyzny na terenach anektowanych przez III Rzeszę. W Polsce system ten wprowadzono 4 marca 1941 roku.
Procedura i Kategorie
Osoby, które chciały zostać wpisane na volkslistę, musiały wypełnić szczegółową ankietę. Na podstawie jej wyników przydzielano je do jednej z czterech kategorii:
- Kategoria 1: Volksdeutscher – etniczni Niemcy, aktywni politycznie.
- Kategoria 2: Deutschstämmige – osoby przyznające się do niemieckiej narodowości, pasywne politycznie.
- Kategoria 3: Eingedeutschte – osoby częściowo spolonizowane, w tym Górnoślązacy i Polacy niemieckiego pochodzenia.
- Kategoria 4: Rückgedeutschte – spolonizowane osoby niemieckiego pochodzenia, które współpracowały z władzami polskimi.
Wpisani do I i II grupy uzyskiwali obywatelstwo Rzeszy, a III grupa na 10 lat. Odmowa wypełnienia ankiety mogła prowadzić do deportacji do obozów.
Volkslista na Górnym Śląsku
Na Górnym Śląsku mieszkańcy byli zobowiązani do wypełnienia kwestionariuszy. Osoby, które nie chciały zadeklarować niemieckiego pochodzenia, musiały uzasadnić swój wybór. W przypadku odmowy, groziły represje, w tym kary śmierci. W końcu 1942 roku na DVL wpisano 1,45 mln osób, z czego większość w III grupie.
Służba wojskowa
Wszyscy wpisani na volkslistę podlegali niemieckiemu prawu, co oznaczało obowiązek służby wojskowej. Odmowa służby skutkowała surowymi karami. Po 1942 roku dezerterzy z III i IV grupy stawali się ważnym źródłem dla Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Powojenne konsekwencje
Po wojnie, w Polsce przyjęto przepisy dotyczące „zdrajców narodu”, w tym osób z DVL. Osoby z I grupy podlegały wysiedleniu, a II grupa musiała wystąpić o rehabilitację. W 1945 roku, wprowadzono również dekret o odpowiedzialności karnej za „odstępstwo od narodowości polskiej”. W 1950 roku zniesiono sankcje wobec osób, które zadeklarowały niemieckie pochodzenie, co było związane z politycznymi ustaleniami między PRL a NRD.
