Ustrój polityczny Zjednoczonego Królestwa
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ma charakter monarchii parlamentarnej z systemem gabinetowo-parlamentarnym. Jest to państwo unitarne, z silnym stopniem decentralizacji, a podstawy jego systemu prawnego opierają się na konwenansach konstytucyjnych, ustawach ustrojowych, prawie zwyczajowym oraz krajowym prawie stanowionym. W latach 1973-2020 obowiązywało także prawo Unii Europejskiej.
Główne organy władzy to monarcha, dwuizbowy Parlament oraz Gabinet z Premierem. W ustroju dominujący jest system dwupartyjny, co skutkuje istnieniem gabinetu cieni.
Historia
System polityczny Zjednoczonego Królestwa ewoluował przez wieki i można wyróżnić kilka kluczowych okresów:
- Formowanie się reprezentacji narodowej – XII-XVI wiek;
- Walka parlamentu z monarchią – XVII-XVIII wiek;
- Umacnianie modelu parlamentarno-gabinetowego – XIX wiek;
- Dominacja egzekutywy nad legislatywą – XX wiek.
XII-XVI wiek
W XII wieku, pod koniec panowania dynastii normandzkiej, pałac królewski stracił na znaczeniu na rzecz nowo powstających instytucji, takich jak Rada Zwykła i Wielka Rada. Z czasem pojawiły się kolejne grupy reprezentantów, a termin „parlament” został po raz pierwszy użyty w kontekście rady królewskiej.
XIX wiek
Monarchia parlamentarna zakłada, że monarcha dzieli władzę z parlamentem. W tym okresie arystokracja wspierała króla, podczas gdy mieszczaństwo i nowa szlachta były mu przeciwne.
XX wiek i czasy współczesne
W 1911 roku uchwalono Parliament Act, który znacząco ograniczył władzę Izby Lordów, przekazując ją Izbie Gmin. Kolejne reformy, takie jak House of Lords Act z 1999 roku, zmniejszyły liczbę lordów dziedzicznych.
Konstytucja
Wielka Brytania nie posiada formalnej konstytucji. Jej ustrój opiera się na normach prawnych, w tym:
- prawie stanowionym;
- prawie precedensowym;
- konwenansach konstytucyjnych;
- publikacjach prawniczych;
- prawach Unii Europejskiej (do 2020 roku).
Najważniejsze akty konstytucyjne to m.in. Magna Carta, Petition of Rights oraz Deklaracja praw.
Monarcha
Monarchia w Zjednoczonym Królestwie jest dziedziczna, a teoretycznie monarcha sprawuje pełnię władzy. W praktyce władzę tę ogranicza Parlament oraz Gabinet. Monarcha dysponuje pewnymi prerogatywami, takimi jak:
- zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi;
- prawo do wypowiadania wojny;
- zwoływanie i rozwiązywanie Parlamentu;
- zatwierdzanie ustaw;
- mianowanie wyższych urzędników państwowych.
Monarcha może korzystać ze swoich uprawnień samodzielnie, gdy uzna to za konieczne.
