Hipoteza czterech źródeł
Hipoteza czterech źródeł (JEPD) to teoria dotycząca powstania Pięcioksięgu oraz innych wczesnych ksiąg biblijnych, jak Księga Jozuego czy Księga Sędziów. Zakłada ona, że tekst Pięcioksięgu powstał w wyniku łączenia i redagowania czterech niezależnych dokumentów, które opisują te same wydarzenia. Choć hipoteza ta była popularna do lat 70. XX wieku, obecnie jest szeroko kwestionowana przez wielu teologów, zwłaszcza katolickich i protestanckich.
Początki refleksji nad genezą Pięcioksięgu
Już od wczesnych lat analizowano niejednolitość stylistyczną Pięcioksięgu, jednak Jean Astruc w 1753 roku jako pierwszy zaproponował hipotezę wyjaśniającą jego genesis, opierając się na dwóch imionach Boga używanych w Księdze Rodzaju i Księdze Wyjścia. Jego koncepcja zakładała, że Mojżesz skompilował dwa główne źródła oraz kilka pobocznych. W XIX wieku Wilhelm Martin Leberecht de Wette poszerzył tę teorię, wskazując na kodeksy prawne odpowiadające reformie króla Jozjasza, co pozwoliło na datowanie źródeł.
Struktura źródeł
- E – Elohista (ok. 850 p.n.e.): używa imion El i Elohim, odzwierciedla poglądy kapłanów z Królestwa Izraela.
- D – Deuteronomista (ok. 621 p.n.e.): charakteryzuje się ścisłością, odpowiada reformie Jozjasza, tworzy Księgę Powtórzonego Prawa.
- P – Źródło kapłańskie (ok. 450 p.n.e.): przedstawia Boga jako odległego, zawiera przepisy prawno-rytualne, jest głównym źródłem dla Księgi Kapłańskiej.
Krytyka hipotezy źródeł
Od lat 70. XX wieku hipoteza czterech źródeł była przedmiotem intensywnej krytyki. Jednym z głównych zarzutów jest kwestia redaktora, którego obecność wprowadza dodatkowe komplikacje w interpretacji tekstu. Krytycy wskazują również na problemy z chronologią i niezależnością źródeł, co prowadzi do podważenia ich tożsamości.
Współczesne badania kwestionują zarówno istnienie źródła E, jak i samodzielność źródła P, co skłania do rozważania nowych modeli, które uwzględniają te zarzuty.
Obecny stan hipotezy dokumentarystycznej
Mimo krytyki, część badaczy wciąż broni klasycznej hipotezy, podczas gdy inni proponują jej zmodyfikowane wersje, które uwzględniają współczesne badania nad historią Bliskiego Wschodu. Nowe modelowanie koncentruje się na odrzuceniu istnienia źródła E i podkreśleniu roli późniejszych redakcji deuteronomistycznych.
Bibliografia
- John William Rogerson, Powstawanie Pięcioksięgu. Cztery wykłady, UAM, Poznań 2006.
