Teoria wymiany
Teoria wymiany to podejście socjologiczne, które powstało w odpowiedzi na funkcjonalizm, skupiające się na interakcjach społecznych jako wymianie dóbr materialnych i niematerialnych między jednostkami oraz grupami. Kluczowym założeniem tej teorii jest, że każda interakcja ma charakter transakcji, w której jednostki dążą do osiągnięcia korzyści dla siebie.
Teoria wymiany Homansa
George Homans twierdzi, że zachowanie społeczne opiera się na wymianie dóbr, w tym symboli aprobaty i prestiżu. W organizacjach społeczne potrzeby jednostek są spełniane przez inne jednostki. Homans sformułował siedem twierdzeń, które opisują dynamikę tych wymian, w tym:
- Twierdzenie o sukcesie: Częste nagradzanie działania zwiększa prawdopodobieństwo jego powtórzenia.
- Twierdzenie o bodźcu: Podobieństwo aktualnych bodźców do wcześniejszych zwiększa szansę na powtórzenie działania.
- Twierdzenie o wartości: Wyższa wartość działania zwiększa jego prawdopodobieństwo.
- Twierdzenie o deprywacji-nasyceniu: Częste nagrody zmniejszają ich wartość w przyszłości.
- Twierdzenie frustracji-agresji: Brak nagrody lub nieoczekiwana kara prowadzi do agresji.
Teoria wymiany Petera Blaua
Peter Blau wprowadził pojęcie „malejącej użyteczności krańcowej”, które wskazuje, że im więcej jednostka otrzymuje nagród, tym mniej wartościowa staje się każda kolejna nagroda. Dodał również „normę wymiany sprawiedliwej”, która określa stosunek nagród do kosztów w relacjach wymiany. W przypadku naruszenia tych norm, mogą wystąpić zachowania agresywne.
Blau podkreśla także znaczenie „atrakcyjności społecznej”, czyli postrzegania możliwości uzyskania nagrody. Zidentyfikował cztery typy nagród: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek i uległość, przy czym uległość jest najcenniejsza, związana z władzą i kontrolą nad nagrodami.
Wymiana w psychologii społecznej
W psychologii społecznej relacje międzyludzkie również postrzega się jako wymianę, opartą na regule wzajemności. Oznacza to, że ludzie czują się zobowiązani do rewanżowania się za otrzymane przysługi. Ta zasada jest fundamentalnym regulatorem interakcji społecznych.
Krytyka
Teorie wymiany są krytykowane za brak innowacyjności oraz zbytnie uproszczenie relacji społecznych, redukując je do aspektów materialnych i ignorując sytuacje przymusowe.
Bibliografia
- Robert Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk 1996.
- George Homans, The nature of social science, New York 1967.
- George Homans, David M. Schneider, Marriage, Authority and Final Causes: A Study of Unilateral Cross-Cousin Marriage, New York 1955.
