Szombathely (, , , ) – miasto na zachodzie Węgier, nieopodal granicy z Austrią, siedziba władz komitatu Vas oraz powiatu Szombathely. Zajmuje powierzchnię 97,52 km² i w 2018 było zamieszkiwane przez 77 984 osoby (10. miejsce pod względem liczby mieszkańców na Węgrzech).
Historia
W czasach starożytnych miejsce to stanowiło punkt na traktach handlowych. Przebiegała tędy jedna z nitek szlaku bursztynowego. Czynnik ten zadecydował o założeniu w czasach cesarza Klaudiusza osiedla pod nazwą Colonia Claudia Savaria. W 107 r. stało się ono stolicą świeżo powołanej prowincji Panonia Górna. W 456 r. Savaria padła ofiarą trzęsienia ziemi. Przypuszczalnie od XI w. miasto podporządkowane było biskupstwu Győr. Reforma administracji kościelnej wyniosła w 1777 r. Szombathely do rangi stolicy nowo utworzonego biskupstwa. W II połowie XIX w. miasto zostało ważnym węzłem kolejowym, w którym zbiegały się linie z Wiednia do Zagrzebia i z Budapesztu do Grazu. Miasto poniosło duże zniszczenia podczas II wojny światowej (bombardowania 4 marca 1945). Pod gruzami znalazła się większa część tkanki urbanistycznej (w tym barokowe zabytki).
W mieście prawdopodobnie urodził się Marcin z Tours.
Demografia
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.8)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
ImageSize = width:650 height:350
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:100000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:10000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:5000 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
bar:1870 text:1870
bar:1880 text:1880
bar:1900 text:1900
bar:1910 text:1910
bar:1920 text:1920
bar:1930 text:1930
bar:1941 text:1941
bar:1949 text:1949
bar:1960 text:1960
bar:1970 text:1970
bar:1980 text:1980
bar:1990 text:1990
bar:2000 text:2000
bar:2010 text:2010
bar:2018 text:2018
PlotData=
color:barra width:20 align:left
bar:1870 from: 0 till:12934
bar:1880 from: 0 till:17055
bar:1900 from: 0 till:29595
bar:1910 from: 0 till:36794
bar:1920 from: 0 till:41781
bar:1930 from: 0 till:45918
bar:1941 from: 0 till:50469
bar:1949 from: 0 till:47189
bar:1960 from: 0 till:54392
bar:1970 from: 0 till:65297
bar:1980 from: 0 till:82851
bar:1990 from: 0 till:85617
bar:2000 from: 0 till:81228
bar:2010 from: 0 till:79438
bar:2018 from: 0 till:77984
PlotData=
bar:1870 at:12934 fontsize:S text: 12 934 shift:(-10,5)
bar:1880 at:17055 fontsize:S text: 17 055 shift:(-10,5)
bar:1900 at:29595 fontsize:S text: 29 595 shift:(-11,5)
bar:1910 at:36794 fontsize:S text: 36 794 shift:(-12,5)
bar:1920 at:41781 fontsize:S text: 41 781 shift:(-13,5)
bar:1930 at:45918 fontsize:S text: 45 918 shift:(-13,5)
bar:1941 at:50469 fontsize:S text: 50 469 shift:(-14,5)
bar:1949 at:47189 fontsize:S text: 47 189 shift:(-13,5)
bar:1960 at:54392 fontsize:S text: 54 392 shift:(-13,5)
bar:1970 at:65297 fontsize:S text: 65 297 shift:(-14,5)
bar:1980 at:82851 fontsize:S text: 82 851 shift:(-16,5)
bar:1990 at:85617 fontsize:S text: 85 617 shift:(-17,5)
bar:2000 at:81228 fontsize:S text: 81 228 shift:(-16,5)
bar:2010 at:79438 fontsize:S text: 79 438 shift:(-15,5)
bar:2018 at:77984 fontsize:S text: 77 984 shift:(-15,5)
TextData=
fontsize:S pos:(210,22)
text:Rozwój populacji (1870-2011)
Zabytki
* Świątynia Izydy
* , barokowy
* Katedra Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, barokowo-klasycystyczna
*
* Urząd komitacki (Megyeháza)
* Kolumna Trójcy Świętej na rynku
* Kościół ewangelicki
* Synagoga
* Dom narodzin węgierskiego malarza Gyuli Derkovitsa
Plik:Iseum (9446. számú műemlék) 4.jpg|Świątynia Izydy
Plik:2016 Szombathely.jpg|Galeria i synagoga (spojrzenie od świątyni Izydy)
Plik:Szombathelyi Székesegyház2015 03.JPG|Katedra Nawiedzenia NMP
Plik:Ferences templom (9372. számú műemlék) 3.jpg|Kościół franciszkanów
Plik:Megyi tanácsház (9376. számú műemlék) 3.jpg|Urząd komitacki
Plik:Szombathey Main Square.jpg|Fragment rynku z Kolumną Trójcy Świętej
Plik:Derkovits Gyula szülőháza épülete (9413. számú műemlék).jpg|Dom narodzin Derkovitsa
Kultura
W mieście działa (Weöres Sándor Színház).
Sport
W mieście ma siedzibę klub piłkarski Szombathelyi Haladás, brązowy medalista ligi węgierskiej sezonu 2008/2009.
Miasta partnerskie
* Ferrara, Włochy
* Kaufbeuren, Niemcy
* Lappeenranta, Finlandia
* Maribor, Słowenia
* Ramat Gan, Izrael
* Razgrad, Bułgaria
* Joszkar-Oła, Rosja
Bibliografia
* [http://portal.ksh.hu/pls/ksh/docs/hun/hnk/Helysegnevkonyv_adattar_2011.xls Węgierski Urząd Statystyczny]
* Jarosław Swajdo, Węgry, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2014, , s. 183–185.
*
Kategoria:Szombathely
Kategoria:Miasta w komitacie Vas
