Synekdocha
Synekdocha, pochodząca z języka greckiego, to figura retoryczna, która odnosi się do jednego zjawiska poprzez nazwę innego, które je zawiera lub jest z nim związane. Jest to odmiana metonimii, w której wyróżnia się różne typy:
- część zamiast całości (pars pro toto)
- całość zamiast części (totum pro parte)
- materiał zamiast przedmiotu (np. płótno zamiast obrazu)
- rodzaj zamiast gatunku (i odwrotnie)
- liczba określona zamiast nieokreślonej
- liczba pojedyncza zamiast mnogiej (singularis pro plurari)
Przykładem może być zdanie: „włos mi się zjeżył na głowie”, gdzie „włos” odnosi się do „włosów”. Synekdocha jest obecna w literaturze, w tym w Biblii oraz dziełach klasycznych autorów.
Rodzaje synekdochy
- liczby
- rodzaju
- gatunku
- abstrakcji
Przykłady synekdochy
W literaturze można znaleźć wiele przykładów synekdochy:
„Wino na dni powszednie nie było osobliwsze, ale węgrzyn wytrawny i dający się pić. Gdyby też lepszego dawano, nie starczyłyby piwnice na tyle gęb i gardeł.”
Józef Ignacy Kraszewski, Papiery po Glince
„Ten mąż, który robi hałasy w domu za nowy kapelusz, a za domem wydaje pieniądze na ekwipaże dla aktorek – to wcale nieciekawe stworzenie.”
Bolesław Prus, Lalka
„Oddycha miasto ciemne długimi wiekami, spowiada miasto ciemne dawnych grobów żałość; rozrąbane żelazem, utulone snami, nie nasycone płaczem, nie spełnione chwałą.”
Krzysztof Kamil Baczyński, Oddycha miasto
Inne przykłady synekdochy to:
- „witamy w naszych progach” zamiast „witamy w naszym domu” (pars pro toto)
- „przyszła młodzież” zamiast „przyszedł młody człowiek” (totum pro parte)
- „śmiertelnik” zamiast „człowiek” (synekdocha abstrakcji)
- „morderczy sztylet” zamiast „broń” (synekdocha gatunku)
Bibliografia
- Słownik terminów literackich, Ossolineum 1989
- Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z, PWN 1983
