Synagoga Staromiejska w Rzeszowie
Synagoga Staromiejska, zlokalizowana w Rzeszowie przy ulicy Bożniczej 4, jest jednym z najstarszych zachowanych obiektów synagogalnych w województwie podkarpackim. Znana była także jako Stara Szkoła oraz Mała, co odnosi się do jej mniejszych rozmiarów w porównaniu z synagogą Nowomiejską.
Historia
Budowa synagogi rozpoczęła się w 1610 roku. W ciągu wieków obiekt był wielokrotnie niszczony przez pożary, w tym w latach 1660, 1739 oraz 1842, kiedy to przeszedł znaczące przebudowy. W XX wieku synagoga znajdowała się pod ochroną konserwatorską, jednak podczas II wojny światowej została zdewastowana przez hitlerowców, a następnie podpalona w 1942 roku.
Po wojnie Muzeum Miasta Rzeszowa planowało urządzenie w synagodze ekspozycji, lecz brak współpracy z Komitetem Żydowskim w Krakowie uniemożliwił te plany. W latach 1946-1947 obiekt popadał w ruinę, a jego dach został zniszczony przez wichurę. W 1949 roku synagoga została przekazana Związkowi Polskich Artystów Plastyków, ale w 1951 roku z powodu braku działań remontowych, budynek trafił do Wojewódzkiego Archiwum Państwowego.
W latach 1953-1963 synagoga przeszła gruntowną restaurację, a obecnie jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Wnętrza synagogi nie są udostępniane zwiedzającym, a przy archiwum działa Ośrodek Badań Historii Żydów, zajmujący się materiałami archiwalnymi na temat żydowskiej historii.
Na ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca Żydów pomordowanych podczas Holokaustu z cytatem z Księgi Jeremiasza: „Bym mógł dniem i nocą opłakiwać zabitych, córy mojego ludu” (Jer. 8:23).
Architektura
Synagoga została wzniesiona na planie kwadratu w stylu renesansowym, murowana z kamieni łamanych i cegły. Znajduje się na obrzeżu Starego Miasta, w dzielnicy żydowskiej. W północno-zachodnim narożniku budynku znajduje się niewielka baszta, będąca jedynym zachowanym śladem obronnych zabudowań miasta.
W zachodniej części obiektu przetrwała piętrowa dobudówka z połowy XIX wieku, a na parterze mieścił się przedsionek. Główna sala modlitewna, o wymiarach około 14,9 x 12,8 m, pierwotnie posiadała bogato zdobiony aron ha-kodesz oraz bima, która obecnie nie zachowała się.
Synagoga Staromiejska została wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 1157 w dniu 25 marca 1987 roku.
