Stres: definicja i pochodzenie
Stres, rozumiany jako napięcie psychiczne, to stan obciążenia systemu regulacji psychicznej, który powstaje w sytuacjach zagrożenia lub niemożności realizacji ważnych celów. W psychologii definiowany jest jako dynamiczna relacja między możliwościami jednostki a wymogami sytuacji, prowadząca do braku równowagi psychicznej i fizycznej. W terminologii medycznej stres to zaburzenie homeostazy spowodowane czynnikami fizycznymi lub psychologicznymi.
Pojęcie stresu wprowadził Hans Hugo Selye, który przez 50 lat badał to zjawisko. Selye zwrócił uwagę na związek między stresem a chorobami somatycznymi, opisując syndrom ogólnej adaptacji w swojej książce „The Stress of Life” z 1956 roku.
Typy definicji stresu
W literaturze wyróżnia się trzy główne typy definicji stresu:
- Stres jako bodziec: sytuacje w otoczeniu wywołujące napięcie, jak w teoriach Elliotta czy Holmesa.
- Stres jako reakcja: fizjologiczna i psychologiczna odpowiedź na stresory, według teorii Cannona czy Selyego.
- Stres jako proces: relacja między jednostką a otoczeniem, opisana w modelach Lazarusa i Antonovsky’ego.
Rodzaje reakcji na stres
Reakcje na stres można podzielić na:
- Dystres: negatywna reakcja na zagrożenie.
- Eustres: pozytywny stres mobilizujący do działania.
- Neustres: bodziec neutralny.
Biologia stresu
W reakcjach stresowych kluczowe są dwa systemy biologiczne: układ współczulny oraz oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Układ współczulny aktywuje reakcję walki lub ucieczki, wydzielając adrenalinę. Oś HPA, aktywowana później, wydziela hormony, takie jak kortyzol, które regulują odpowiedź organizmu na stres.
Psychologia stresu
Stres postrzegany jest najczęściej jako zjawisko szkodliwe, jednak umiarkowany stres może przyczynić się do rozwoju psychicznego. Długotrwały stres prowadzi do zaburzeń, takich jak lęki czy depresja, a silny stres traumatyczny może skutkować PTSD.
Fazy stresu
Zgodnie z teorią Selyego, stres przebiega w trzech fazach:
- Faza alarmowa: reakcja na stresor, z subfazami szoku i przeciwdziałania.
- Faza przystosowania: organizm uczy się radzić sobie ze stresem.
- Faza wyczerpania: przewlekły stres prowadzi do wyczerpania zasobów organizmu.
Stresory i ich wpływ
Holmes i Rahe stworzyli skalę stresu, która pokazuje związek między stresującymi wydarzeniami a zdrowiem. Badania wykazały, że im więcej jednostek stresu, tym większe ryzyko choroby:
- 150–199 jednostek: 37% ryzyka choroby.
- 200–299 jednostek: 51% ryzyka choroby.
- Powyżej 300 jednostek: 79% ryzyka choroby.
Reakcje na stres w kontekście środowiskowym
Badania pokazują, że osoby z miejskiego środowiska mogą wykazywać większą aktywność ciała migdałowatego w sytuacjach stresowych. Stres może również prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak otyłość czy stany lękowe, szczególnie w kontekście dyskryminacji społecznej.
