Straż Praw
Straż Praw była centralnym organem zarządzającym państwem, ustanowionym przez Konstytucję 3 maja 1791 roku. Zastąpiła Radę Nieustającą, funkcjonującą w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Skład
W skład Straży Praw wchodzili:
- król (przewodniczący)
- prymas (głowa duchowieństwa)
- pięciu ministrów:
- kanclerz (sprawy wewnętrzne)
- drugi kanclerz (sprawy zagraniczne)
- marszałek wielki koronny (policja)
- hetman (wojna)
- podskarbi (skarb)
- dwóch sekretarzy (bez prawa głosu)
Na posiedzeniach mogli być obecni:
- marszałek Sejmu
- pełnoletni następca tronu
Kompetencje
Straż Praw pełniła funkcję centralnego organu, który nie był rządem w dzisiejszym rozumieniu. Odpowiadała za ustalanie kierunków polityki państwa, podczas gdy administracją zajmowały się komisje rządowe. Do czterech wspólnych komisji dla Korony i Litwy, podlegających Straży, należały:
- Komisja Policji
- Komisja Edukacji Narodowej
- Komisja Wojska
- Komisja Skarbowa
Członków komisji powoływał Sejm. Ministrowie zasiadający w Straży nie mogli przewodniczyć komisjom.
Straż Praw miała głównie kompetencje kontrolne, analizując raporty z różnych instytucji. Nie mogła jednak podejmować decyzji w sprawach zastrzeżonych dla Sejmu, takich jak ustawy, podatki czy ratyfikacja umów. Król podejmował decyzje jedynie po zasięgnięciu opinii, a jego akty wymagały kontrasygnaty jednego z ministrów. Ministrowie byli mianowani przez króla, ale mogli być pociągnięci do odpowiedzialności przez Sejm.
W przypadku małoletności, choroby umysłowej lub niewoli wojennej króla, Straż pełniła regencję. Marszałek Sejmu zobowiązany był do zwoływania nadzwyczajnych posiedzeń w określonych sytuacjach, w tym w razie konfliktu między Strażą a komisjami.
Podsumowanie
Straż Praw odgrywała kluczową rolę w zarządzaniu państwem, regulując politykę i kontrolując administrację. Jej działanie opierało się na współpracy z Sejmem oraz komisjami rządowymi, a jej kompetencje były ograniczone przez zasady konstytucyjne.
Bibliografia
- Źródła historyczne dotyczące Konstytucji 3 maja
- Analizy dotyczące funkcjonowania Straży Praw w XVIII wieku
