Sonoryzm
Sonoryzm to kierunek w muzyce współczesnej, zaliczany do drugiej awangardy, szczególnie popularny w Polsce w latach 60. XX wieku. Często jest utożsamiany z polską szkołą kompozytorską.
Charakterystyka
Nazwa sonoryzmu wywodzi się z pojęcia sonorystyki, stworzonego przez muzykologa Józefa Michała Chomińskiego. W sonoryzmie kluczowym elementem jest brzmienie, które uzyskuje się poprzez nietradycyjne techniki wydobywania dźwięków z instrumentów, takie jak:
- skrobanie i skrzypienie instrumentów smyczkowych;
- wydobywanie dźwięków ze strun lub korpusu fortepianu;
- gra na preparowanych instrumentach dętych.
Rozwój tego nurtu zapoczątkowały dzieła Krzysztofa Pendereckiego, w tym Tren – Ofiarom Hiroszimy i I Kwartet smyczkowy, skomponowane w 1960 roku. Do kompozytorów związanych z sonoryzmem należą:
- Henryk Mikołaj Górecki;
- Wojciech Kilar;
- Kazimierz Serocki;
- Witold Szalonek.
Szalonek w szczególności wyróżnił się techniką grania wielodźwięków na instrumentach dętych. W muzyce chóralnej oryginalny wkład wniósł Andrzej Koszewski, a najmłodszym przedstawicielem nurtu był Krzysztof Meyer.
W kompozycjach sonorystycznych brzmienia często przejmują tradycyjne role melodii i rytmu. Formę utworów kształtują zmiany barwy dźwięku oraz dynamiki. Często występują dwa rodzaje przebiegu formy:
- brzmieniowy pomysł kontrastujący z syntezą na zakończenie;
- stopniowe narastanie lub redukcja dźwięku.
Sonoryzm bywał krytykowany za swoją eksperymentalność i postrzegany jako „katalog efektów”. Z czasem kompozytorzy zaczęli tworzyć bardziej złożone dzieła, takie jak Pasja według św. Łukasza Pendereckiego. Wiele partytur sonorystycznych inspirowano rysunkami technicznymi czy wykresami.
Kompozytorzy związani z nurtem sonoryzmu
- Tadeusz Baird
- Zbigniew Bujarski
- Henryk Mikołaj Górecki
- Wojciech Kilar
- Witold Lutosławski
- Grażyna Bacewicz
- Krzysztof Meyer
- Krzysztof Penderecki
- Bogusław Schaeffer
- Kazimierz Serocki
- Witold Szalonek
Bibliografia
- Krzysztof Droba, „Sonoryzm polski”, w: Kompozytorzy polscy 1918-2000. T. I. Eseje, red. M. Podhajski, Gdańsk – Warszawa 2005.
- Danuta Gwizdalanka, Historia muzyki. XX wiek, Kraków 2009.
