|autor rodzaj = Savigny, 1809
|gatunek = ścierwnik
|synonimy = Rodzaju:
* Percnopterus
* Abernius
Gatunku:
* Vultur Perenopterus Linnaeus, 1758
* Vultur ginginianus
* Abernius albus
|ranga podtaksonu = Podgatunki
|podtaksony = * N. p. ginginianus (Latham, 1790)
* N. p. majorensis Donázar, Palacios, Gangoso, Ceballos, González & Hiraldo, 2002
* N. p. percnopterus Linnaeus, 1758
|status IUCN = EN
|IUCN id = 22695180
|mapa występowania = Neophron percnopterus distribution.png
|opis mapy występowania = Przybliżony zasięg występowania:
|wikispecies = Neophron percnopterus
|commons = Category:Neophron percnopterus
|wikisłownik = ścierwnik
}}
Ścierwnik, ścierwnik biały, białosęp (Neophron percnopterus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Neophron. Występuje w Afryce oraz od południowej Europy po środkową i południową Azję. Jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
Ścierwnik zamieszkuje w zależności od podgatunku:
* Neophron percnopterus ginginianus – Nepal i Indie.
* Neophron percnopterus majorensis – Wyspy Kanaryjskie.
* Neophron percnopterus percnopterus – południową Europę przez Bliski Wschód i Kaukaz po Azję Środkową i północno-zachodnie Indie, oraz północną i wschodnią Afrykę. Na południu sięga do Tanzanii; na zachodzie osiąga Wyspy Zielonego Przylądka, jest tam jednak obecnie (2019) skrajnie nieliczny. Dawniej nielicznie zamieszkiwał też Afrykę Południową, gdzie prawdopodobnie wymarł. Północna część populacji wędrowna. Nieliczne osobniki osiągają np. północną część Francji, a trzykrotnie obserwowano okazy ścierwnika nawet na terytorium Wielkiej Brytanii: w 1825 r. w hrabstwie Somerset, w 1868 r. w hrabstwie Essex, a w czerwcu 2021 r. na wyspach Scilly u wybrzeży Kornwalii. Do Polski zalatuje sporadycznie. Znanych jest 9 wiosenno-letnich obserwacji (głównie maj–sierpień), z czego ostatnia pochodzi z 28 kwietnia 2015 r. (nad Puszczą Knyszyńską); łącznie obserwowano 11 osobników.
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, nadając mu nazwę Vultur Perenopterus. Jako miejsce typowe wskazał Egipt.
Etymologia
* Neophron: w mitologii greckiej Neophron był synem Timandry zazdrosnym o jej romans z Aegypiusem. Neophron z kolei uwiódł matkę Aegypiusa, Bulis, a następnie go oszukał, sprawiając że dzielił łoże z własną matką. W następstwie późniejszych wypadków Neophron i Aegypius zostali zamienieni w sępy, Bulis w czaplę, a Timandra w jastrzębia lub małego ptaka.
* Percnopterus, percnopterus (perenopterus (pisownia oryginalna)): „sęp”, od gr. περκνοπτερος perknopteros „sęp”, od περκνος perknos „ciemny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”.
* Abernius: „zbierać plony”; Wood w swoim tekście podał niemiecką nazwę „Gemeine Aberne” oznaczającą „zbieracz brudu”.
* ginginianus: Gingi, Wybrzeże Koromandelskie (tj. Gingee, Tamilnadu), Indie.
* albus: łac. albus „biały, martwy biały” (por. candidus „lśniący biały”).
* majorensis: Majorata, starożytna nazwa Fuerteventury, od nazwy „Majos” – plemienia Guanczów, które zamieszkiwało tę wyspę.
Morfologia
Długość ciała ok. 54–70 cm, rozpiętość skrzydeł 146–175 cm; masa ciała 1600–2400 g. Samica jest niewiele większa od samca, ale może być cięższa o 10–15%.
Dorosłe osobniki brudnobiałe z czarnymi lotkami. Przód głowy i wole nagie, skóra żółta. Dziób ciemny, nogi żółte. Młode całe brązowe. N. percnopterus ginginianus jest mniejszy i ma żółty dziób.
Ekologia
; Biotop : Góry, tereny otwarte i osiedla ludzkie.
; Gniazdo : Na półce skalnej, w załomach budynków (w tym egipskich piramid). Zwykle gnieździ się pojedynczo, jednak w sprzyjających warunkach buduje gniazda gęsto obok siebie. W połowie XIX w. w Stambule istniała kolonia, licząca 2000 gniazd.
; Jaja : W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub maju (populacje europejskie).
; Wysiadywanie : Jaja wysiadywane są przez okres około 42 dni.
; Pisklęta : Opuszczają gniazdo po 70–90 dniach.
; Pożywienie : Padlina i odchody zwierząt. Potrafi rozbijać strusie jaja, obrzucając je kamieniami.
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2007 roku uznaje ścierwnika za gatunek zagrożony (EN – Endangered); wcześniej – od 1988 roku miał on status gatunku najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji wstępnie szacuje się na 12 400 – 36 000 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za silnie spadkowy.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Galeria zdjęć
Plik:Egptian Vulture (Neophron percnopterus) in Hyderabad, AP W IMG 7542.jpg
Plik:Egyptian vulture in flight.jpg
Plik:Egyptian Vulture (Neophron percnopterus) at Bharatpur I IMG 5366.jpg
Neophron percnopterus – 02.jpg
Neophron percnopterus MHNT.ZOO.2010.11.79.1.jpg|Jajo z kolekcji muzealnej
