Samorząd Terytorialny
Samorząd terytorialny to organizacja społeczności lokalnych (gmina, powiat) oraz regionalnych (województwo), która umożliwia mieszkańcom samodzielne podejmowanie decyzji dotyczących zadań administracyjnych, zgodnych z ich potrzebami, pod nadzorem administracji rządowej.
Geneza
Nowoczesny samorząd terytorialny zaczął się kształtować po Rewolucji Francuskiej i reformach pruskich na początku XIX wieku. Kluczowe zmiany, które przyczyniły się do jego rozwoju, to:
- przekształcenie relacji między władzą a obywatelami w stosunek dwustronny;
- upadek państwa feudalnego i zniesienie stanowości;
- liberalizacja i demokratyzacja życia społecznego.
We Francji gminy zaczęły być postrzegane jako podmioty posiadające prawa przyrodzone, co przyczyniło się do ich prymatu nad zadaniami przekazywanymi przez państwo. W Prusach, dzięki reformom Steina i Hardenberga, wprowadzono samorząd gminny, co umożliwiło mieszkańcom samodzielne zarządzanie sprawami lokalnymi.
Charakterystyka
Samorząd terytorialny jest organizacją mieszkańców danego obszaru, która dysponuje kompetencjami do realizacji zadań administracyjnych. Kluczowe cechy samorządu to:
- uprawnienie do stanowienia prawa miejscowego;
- możliwość wykonywania zadań z zakresu administracji lokalnej;
- kontrola przez niezawisłe sądy administracyjne.
W wielu krajach demokratycznych, jak w USA, samorząd lokalny opiera się na różnorodnych rozwiązaniach prawnych, co różni się od polskiego modelu.
Zasady Ustroju i Działania Samorządu Terytorialnego
- Unitarność: Gminy i inne jednostki samorządu nie mają autonomii w tworzeniu prawa.
- Subsydiarność: Władza publiczna powinna być sprawowana przez najbliższe instytucje.
- Względna samodzielność: Samorząd wykonuje zadania na własną odpowiedzialność, ograniczoną nadzorem legalności.
- Demokracja: Wybory do organów samorządowych są demokratyczne i powszechne.
Cechy Jednostki Samorządu Terytorialnego
- powstaje na mocy prawa krajowego;
- członkami są wszyscy mieszkańcy;
- posiada demokratyczną organizację;
- wykonuje zadania administracyjne;
- uchwala własny budżet;
- jest podmiotem prawa publicznego i prywatnego;
- podejmuje decyzje na własną odpowiedzialność;
- jest kontrolowana przez niezawisłe sądy.
Samorząd Terytorialny w Polsce
W Polsce obowiązuje zasada subsydiarności, gdzie wiele zadań administracyjnych realizowane jest przez organy samorządu terytorialnego. Na poziomie gminnym, powiatowym i wojewódzkim, organy samorządowe są kluczowe w zarządzaniu sprawami lokalnymi, przy czym kompetencje są podzielone między różne szczeble administracji.
Bibliografia
- Z. Niewiadomski, Geneza samorządu terytorialnego, [w:] Słownik samorządu terytorialnego, red. M. Chmaj, Lublin 1997.
