Samodzierżawie w Rosji
Samodzierżawie, czyli samowładztwo lub jedynowładztwo, to termin odnoszący się do rządów carów rosyjskich, wprowadzony w drugiej połowie XV wieku. Został on wprowadzony równolegle z tytułem carskim po małżeństwie Iwana III Srogiego z Zofią Paleolog. Oznaczał suwerenność rządów carskich, zwłaszcza po oswobodzeniu Rusi spod panowania tatarskiego w 1480 roku. Współcześnie termin ten odnosi się głównie do absolutnych rządów Romanowów od XVII do początku XX wieku.
Znaczenie pojęcia
- Samodzierżawie oznaczało niezależność cara rosyjskiego od chanów tatarskich i innych monarchów.
- Pojęcie monarchii absolutnej zaczęło być używane w XVIII wieku, z Piotrem I Wielkim jako kluczowym ideowym prekursorem.
Historia samodzierżawia
Rosyjski absolutyzm wywodzi się z doktryny religijno-politycznej średniowiecznej Rusi, z bizantyjskich nauk o władzy. Po upadku Bizancjum w 1453 roku i małżeństwie Iwana III z Zoe Paleolog, w Rosji przyjęto bizantyjski ceremoniał dworski. Władza carów była ograniczana przez bojarów, jednak Iwan Groźny zdołał złamać ich opozycję, wprowadzając absolutyzm.
Podczas panowania Piotra Wielkiego wprowadzono scentralizowany system administracji, a Cerkiew została zreformowana. Absolutyzm osiągnął szczyt pod rządami Katarzyny II, a następnie zaczął się cofać. Rewolucja 1905-1907 ograniczyła samodzierżawie, a ostatecznie obaliła je rewolucja lutowa w 1917 roku, prowadząc do abdykacji Mikołaja II.
Koncepcje samodzierżawia
- Hasło Siergieja Uwarowa: „prawosławie – samodzierżawie – ludowość” jako harmonia władzy carskiej, cerkwi i ludu.
- Koncepcja Michaiła Katkowa: Car jako symbol jedności i siły państwa, przeciwnik liberalizmu.
- Koncepcja Konstantina Aksakowa: Uczłowieczenie cara, jako moralnej i uczciwej postaci bliskiej ludowi.
- Koncepcja Fiodora Dostojewskiego: Car jako święta instytucja, jednocząca naród rosyjski.
- Koncepcja Piotra Siemionowa: Uzasadnienie wyższości absolutyzmu nad innymi ustrojami, z naciskiem na praworządność.
- Koncepcja Stanisława Mackiewicza: Utożsamianie społeczeństwa z monarchią samowładną, z władzą jako centralnym punktem życia politycznego.
Podsumowanie
Samodzierżawie w Rosji to złożony temat, który obejmuje historię władzy carów, ich absolutyzm oraz różnorodne koncepcje ideowe towarzyszące tej formie rządów. Zmiany władzy i reformy, jakie miały miejsce na przestrzeni wieków, miały znaczący wpływ na rozwój państwa rosyjskiego oraz jego stosunki z poddanymi.
