Rzeź humańska
Rzeź humańska, znana także jako rzeź w Humaniu, miała miejsce w dniach 20-21 czerwca 1768 roku. Przywódcy powstania koliszczyzny, Iwan Gonta i Maksym Żeleźniak, ogłosili się księciem humańskim i hetmanem kozackim. W miarę narastania zagrożenia dla Imperium Rosyjskiego, rosyjskie oddziały, wspierane przez wojska koronne, przystąpiły do tłumienia powstania.
W nocy z 6 na 7 lipca, Gonta oraz inni przywódcy zostali ujęci przez Kozaków dońskich, służących Rosjanom. Gonta, po brutalnych torturach, został stracony, natomiast Żeleźniak, choć również ukarany, został zesłany na Syberię. Wojska rosyjskie i koronne rozpoczęły długotrwałą pacyfikację regionu.
Szacunki liczby ofiar
Szacuje się, że liczba ofiar wyniosła od kilku do 20 tysięcy, w tym Polaków i Żydów. Różne źródła podają rozbieżne dane, od 15 tysięcy do 2 tysięcy ofiar. Władysław Serczyk w 1972 roku stwierdził, że dokładna liczba ofiar jest trudna do ustalenia, sugerując, że ofiary należy szacować w tysiącach. Rzeź humańska stanowiła ogromny wstrząs dla polskiej opinii publicznej, nie tylko z powodu liczby ofiar, ale także ze względu na jej brutalność.
Nawiązania
Wydarzenia te były dokumentowane przez świadków, takich jak Stanisław Kruszelnicki. Rzeź stała się inspiracją dla wielu dzieł literackich, w tym Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego oraz powieści Zamek kaniowski Seweryna Goszczyńskiego.
W 2009 roku ukraińska telewizja wyemitowała kontrowersyjny odcinek dotyczący rzezi, który wywołał oburzenie wśród polskich środowisk kresowych. W Polsce nawoływano do bojkotu produktów związanych z produkcją piwa, które sponsorowały program.
Iwan Gonta jest na Ukrainie postacią szanowaną. W Lwowie i Chrystynówce znajdują się ulice i pomniki jego poświęcone, co odzwierciedla jego znaczenie w ukraińskiej pamięci narodowej.
Bibliografia
- Tadeusz Korzon, Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta, t.1. Kraków-Warszawa 1897
- Władysław Serczyk, „Koliszczyzna”, Kraków 1968
- Karol Grünberg, Bolesław Sprengel, Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005
- Ольга Ковалевська, Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам’яті та сучасних досліджень [w] Український історичний журнал, 2016, nr 5 (530), s. 139–163.
