Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
Rzecznik Praw Obywatelskich, w skrócie RPO, jest jednoosobowym organem państwowym w Polsce, powołanym w 1987 roku i funkcjonującym od 1 stycznia 1988. Pierwszym rzecznikiem była Ewa Łętowska, a obecnie funkcję tę pełni Marcin Wiącek od 23 lipca 2021. Rzecznik działa na podstawie Konstytucji RP oraz ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich.
Wybór i kadencja
Rzecznika powołuje Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Kadencja trwa 5 lat, a osoba ta nie może pełnić tej funkcji dłużej niż przez dwie kadencje. Rzecznik nie może być członkiem partii politycznej ani wykonywać innych zawodów, z wyjątkiem pracy akademickiej.
Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
RPO odpowiada za ochronę wolności i praw człowieka określonych w Konstytucji. Jego działania obejmują:
- Monitorowanie przestrzegania praw obywatelskich przez organy władzy publicznej.
- Podejmowanie działań na wniosek obywateli, organizacji oraz instytucji.
- Wizytacje w miejscach pozbawienia wolności w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji.
Pełnomocnicy terenowi
Rzecznik posiada pełnomocników terenowych, którzy zajmują się sprawami w województwach. Ich zadania obejmują:
- Krzysztof Szerkus – Gdańsk (woj. zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie)
- Aleksandra Wentkowska – Katowice (woj. śląskie, małopolskie, świętokrzyskie)
- Katarzyna Sobańska-Laskowska – Wrocław (woj. dolnośląskie, lubuskie, opolskie)
Nagroda Rzecznika Praw Obywatelskich im. Pawła Włodkowica
Od 2006 roku Rzecznik przyznaje Nagrodę im. Pawła Włodkowica za obronę praw człowieka. Laureaci w ciągu ostatnich lat obejmują m.in.:
- 2006 – miesięcznik „Więź”
- 2010 – Lidia Olejnik
- 2022 – Maria i Wojciech Radwańscy
- 2023 – Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami
Budżet i zatrudnienie
Wydatki RPO w 2017 roku wyniosły 37,07 mln zł, a przeciętne zatrudnienie w Biurze wyniosło 289 osób. W 2018 roku planowane wydatki wyniosły 39,43 mln zł.
