Róża Luksemburg, właśc. Rozalia Luxenburg, ps. „R. Kruszyńska”, „Spartakus”, „Junius” (ur. 5 marca 1870 w Zamościu, zm. 15 stycznia 1919 w Berlinie) – polska ekonomistka, myślicielka polityczna, działaczka antywojenna i działaczka polskiej oraz niemieckiej socjaldemokracji. Urodzona i wychowana w zasymilowanej rodzinie żydowskiej w Polsce; w 1897 otrzymała obywatelstwo niemieckie.
Ze względu na ostrą krytykę zarówno leninowskiej, jak i bardziej umiarkowanej socjaldemokratycznej szkoły socjalizmu, Róża Luksemburg spotkała się z ambiwalentnym odbiorem wśród uczonych i teoretyków lewicy politycznej. Niemniej, po okresie stalinizmu, sfałszowany obraz Róży Luksemburg oraz jej politycznego sojusznika Karla Liebknechta były wykorzystywane przez propagandę komunistycznego rządu Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Pomimo własnej polskiej narodowości i silnych związków z polską kulturą, konflikt z Polską Partią Socjalistyczną (PPS) oraz późniejsza krytyka stalinowców uczyniły z niej kontrowersyjną postać historyczną we współczesnym dyskursie politycznym Polski.
Życiorys
Pochodzenie
, w latach 1966–2003 uważana za miejsce urodzenia Róży Luksemburg]]
Niewiele wiadomo o pradziadkach Róży – Eliszy i Szayndli – ale historyczne dowody wskazują, że prawdopodobnie mieszkali w Warszawie. Ich syn, dziadek Róży, Abraham Luxemburg, prawdopodobnie przed ślubem z Chaną Szlam (babką Róży) mieszkał w Warszawie i przeniósł się do Zamościa. Tam rozwinął dobrze prosperujące przedsiębiorstwo działające w przemyśle drzewnym, z siedzibą w Zamościu i Warszawie, ale z powiązaniami tak odległymi jak Gdańsk, Lipsk, Berlin i Hamburg. Był bogatym biznesmenem z międzynarodowymi koneksjami, którego stać było na zapewnienie swoim dzieciom edukacji za granicą w Cesarstwie Niemieckim. Popierał żydowski ruch reformatorski, stając się wybitnym członkiem Zamojskich maskilamów. Był oddany emancypacji Żydów, mówił po polsku i w jidysz, i dbał o to, by jego dzieci również mówiły tymi językami; nie wiadomo, czy brał udział w powstaniu listopadowym.
Wczesne lata
Róża Luksemburg, faktyczne nazwisko Rozalia Luksenburg, urodziła się 5 marca 1870 przy ul. Ogrodowej 45 (obecnie ul. Kościuszki 7a). Rodzina luksemburska była polskimi Żydami mieszkającymi w rosyjskim zaborze. Była piątym i najmłodszym dzieckiem Edwarda Eliasza Luxemburga i Liny Löwenstein. Luksemburg twierdziła później, że jej ojciec interesował się liberalnymi ideami, podczas gdy matka była osobą religijną i oczytaną. W domu mówiono po polsku i po niemiecku; Róża uczyła się także rosyjskiego i miała już do końca życia utykać na jedną nogę. Choć z biegiem czasu nauczyła się biegle posługiwać rosyjskim, niemieckim i francuskim, to polski pozostał pierwszym językiem Róży. Już we wczesnych latach była uważana za inteligentną, pisała listy do rodziny, tłumaczyła niemieckie utwory na polski i imponowała bliskim deklamowaniem poezji, w tym z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Drugie Gimnazjum Żeńskie było szkołą, która rzadko przyjmowała polskie kandydatki, a przyjmowanie dzieci żydowskich było szczególnie wyjątkowe. Dzieciom wolno było mówić tylko po rosyjsku. Róża uczęszczała do tajnych kółek studiując twórczość polskich poetów i pisarzy, co oficjalnie było zabronione ze względu na prowadzoną wówczas w Imperium Rosyjskim politykę rusyfikacji wobec Polaków. Działalność polityczną rozpoczęła od pomocy przy organizowaniu strajku generalnego, w rezultacie którego czterech przywódców partii zostało skazanych na śmierć, a partia została rozwiązana, chociaż pozostali członkowie, w tym Luksemburg, utrzymywali spotkania w tajemnicy. W 1887 zdała maturę.
Róża Luksemburg była poszukiwana przez policję carską za swoją działalność w Proletariacie, przez co musiała ukrywać się na wsi, pracując jako korepetytorka w dworku. Aby uniknąć aresztowania, uciekła w 1889 do Szwajcarii przez „zieloną granicę”, w czym pomógł jej Marcin Kasprzak. Jej praca została opublikowana przez Dunckera i Humblota w Lipsku w 1898. Była jedną z pierwszych kobiet na świecie z doktoratem z ekonomii.
Luksemburg była przetrzymywana najpierw w więzieniu w ratuszu, potem na Pawiaku, a później w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Nadal pisała potajemnie za murami więziennymi dla SDKPiL, a jej prace przemycano poza więzienie. Po tym jak jej krewni przekupili dwóch funkcjonariuszy Ochrany, 28 czerwca 1906, ze względów zdrowotnych zapewniono jej tymczasowe zwolnienie za kaucją do czasu rozprawy sądowej. Na początku sierpnia przez Petersburg wyjechała do Kuokkala, wówczas część Wielkiego Księstwa Finlandii (który był autonomiczną częścią Imperium Rosyjskiego). Stamtąd w połowie września udało jej się potajemnie uciec do Niemiec. Wyjechała na krótko do Paryża, a następnie na stałe przeniosła się do Berlina, aby rozpocząć walkę przeciwko ruchowi reform konstytucyjnych Eduarda Bernsteina. Luksemburg czuła dużą niechęć do obecnego wówczas konserwatyzmu Berlina. Z pogardą odnosiła się do pruskich mężczyzn i miała urazę do tego, co postrzegała jako uścisk miejskiego kapitalizmu na socjaldemokracji. Luksemburg była członkinią bezkompromisowego skrzydła lewicy w SPD. Ich stanowisko było takie, że cele wyzwolenia dla przemysłowej klasy robotniczej i wszystkich mniejszości można osiągnąć tylko przez rewolucję.
Opublikowane Listy Róży Luksemburg (ang. The Letters Of Rosa Luxemburg) rzucają ważne światło na jej życie w Niemczech. Jak pisze Irene Gammel w recenzji angielskiego tłumaczenia książki w ”The Globe and Mail„: „Trzy dekady objęte 230 listami w tym zbiorze stanowią kontekst dla jej głównego wkładu jako działaczki politycznej, teoretyczki socjalizmu i pisarki”. Jej reputację nadszarpnął dopiero cynizm Józefa Stalina w Pytaniach dotyczących historii bolszewizmu. Pisząc na nowo rosyjskie wydarzenia, winę za teorię rewolucji permanentnej zrzucił na barki Róży Luksemburg, słabo chwaląc jej ataki na Karla Kautsky’ego, które rozpoczęła w 1910. Jednak Akumulacja kapitału spotkała się z krytyką członków Komunistycznej Partii Niemiec, w 1923 Ruth Fischer i potępili pracę jako pochodną błędnej kalkulacji ekonomicznej.
Przed I wojną światową
Gdy w maju 1898 Luksemburg przeniosła się do Niemiec, zamieszkała w Berlinie. Działała tam w lewym skrzydle SPD, w którym stanowczo wyznaczała granicę między poglądami swojej frakcji a teorią rewizjonizmu Eduarda Bernsteina. Zaatakowała go w swojej broszurze Reforma społeczna czy rewolucja?, wydanej we wrześniu 1898. Retoryczne umiejętności Luksemburg uczyniły ją czołowym rzecznikiem w potępianiu reformistycznego kursu parlamentarnego SPD. Argumentowała, że różnicy między kapitałem a pracą można przeciwdziałać tylko wtedy, gdy proletariat przejmie władzę i dokona rewolucyjnych zmian w metodach produkcji. Chciała usunąć rewizjonistów z partii. Chociaż nigdy do tego nie doszło, to za kierownictwa Kautsky’ego zachowano w programie marksistowskie wpływy.
Od 1900 Luksemburg publikowała w gazetach analizy współczesnych problemów społeczno-gospodarczych Europy. Atakowała to, co uważała za niemiecki militaryzm i imperializm. Optowała za strajkiem generalnym, który miał pobudzić robotników do solidarności i zapobiec nadchodzącej wojnie. Jednak przywódcy SPD sprzeciwili się temu, w tym Karl Kautsky, z którym w 1910 Luksemburg zerwała współpracę. W latach 1904–1906 była trzykrotnie więziona za działalność polityczną. W 1907 pojechała do Londynu na piąty zjazd Socjaldemokratycznej Partii Robotnicza Rosji (SDPRR). Podczas pobytu w mieście miała odbyć kłótnię z Leonem Jogichesem, który w tym samym roku uciekł z carskiego więzienia. Dowiedziawszy się wcześniej o jej romansie z Kostją Zetkinem, groził Luksemburg śmiercią.
Luksemburg nauczała marksizmu i ekonomii w berlińskim ośrodku szkoleniowym SPD. Jej były uczeń Friedrich Ebert został potem przywódcą SPD, a następnie pierwszym prezydentem Republiki Weimarskiej. W 1912 Luksemburg była przedstawicielką SPD na zjeździe Europejskich Socjalistów. Wraz z francuskim socjalistą Jeanem Jaurèsem argumentowała, że w momencie wybuchu wojny europejskie partie robotnicze powinny zorganizować strajk generalny. W 1913 na jednym z wieców powiedziała: „Jeżeli myślą, że zamierzamy podnieść broń mordu przeciwko naszym Francuzom i innym braciom, wtedy będziemy krzyczeć: »Nie zrobimy tego!«”. Jednak gdy na Bałkanach wybuchła przemoc spowodowana narodowymi zrywami, a następnie wojna w 1914, strajk generalny nie odbył się, a większość SPD poparła wojnę, podobnie jak francuscy socjaliści. Reichstag jednogłośnie zgodził się na finansowanie działań wojennych przez Cesarstwo Niemieckie. SPD głosowało za tym i zgodziło się na rozejm (Burgfrieden) z rządem cesarskim, obiecując powstrzymanie się od wszelkich strajków w czasie konfliktu. Gdy rewizjonizm, z którym Luksemburg walczyła od 1899, zatriumfował wśród europejskiej lewicy, Róża zaczęła rozważać samobójstwo. Po zwolnieniu na początku 1916 ponownie ją aresztowano i osadzono w wojskowym „areszcie ochronnym” bez wydania wyroku. Przetrzymywano ją m.in. w więzieniu we Wronkach i we Wrocławiu (22 lipca 1917 – 9 listopada 1918). W tym czasie Leo Jogiches został przywódcą Związku Spartakusa i redaktorem gazety, „Spartakusbriefe”. Natomiast w 1918 skończyła pisać Rewolucję Rosyjską, w której krytykowała bolszewików, oskarżając ich o dążenie do dyktatury. W tym kontekście napisała słowa „Freiheit ist immer die Freiheit des Andersdenkenden” („Wolność jest zawsze wolnością dla myślących inaczej”) i kontynuowała w tym samym rozdziale: „Publiczne życie państw o ograniczonej wolności dla tego jest tak żałosne, ubogie, schematyczne, bezpłodne, że wykluczając demokrację odcina się od żywych źródeł wszelkiego duchowego bogactwa i postępu”. W 1917 Związek Spartakusa był powiązany z Niezależną Socjaldemokratyczną Partią Niemiec (USPD), założoną przez Hugo Haase i składającą się z byłych antywojennych członków SPD. W listopadzie 1918 po abdykacji cesarza Wilhelma II władzę w nowej republice przejęły USPD i SPD. Nastąpiło to po rewolucji niemieckiej, która rozpoczęła się wraz z buntem w Kilonii, kiedy rady robotnicze i żołnierskie, chcąc położyć kres I wojnie światowej i monarchii, zajęły dużą część Niemiec. USPD i większość członków SPD poparli rady, podczas gdy przywódcy SPD obawiali się powstania Räterepublik (republiki rad), na wzór sowietów podczas rewolucji rosyjskich 1905 i 1917. Wraz z Luksemburg zreorganizował Związek Spartakusa i założył gazetę „Czerwony Sztandar”. W eseju Przeciw karze śmierci domagali się amnestii dla wszystkich więźniów politycznych i zniesienia kary śmierci.
Od 29 do 31 grudnia 1918 brali udział we wspólnym zjeździe Związku, niezależnych socjalistów i Międzynarodowych Komunistów Niemiec (IKD), na którym postanowiono o założeniu Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) pod przewodnictwem Liebknechta i Luksemburga. Luksemburg poparła udział nowej KPD w Weimarskim Zgromadzeniu Narodowym.
Podobnie jak Liebknecht, Luksemburg poparła próbę zbrojnego powstania, chociaż uważała, że rewolucja nadal wymaga dużo czasu na edukowanie mas i nie był to właściwy moment na jej przeprowadzenie. „Czerwony Sztandar” zachęcała buntowników do zajmowania redakcji prasy liberalnej, a później wszystkich stanowisk władzy. 8 stycznia gazeta wydrukowała publiczne oświadczenie Róży Luksemburg, w którym wezwała do rewolucyjnego powstania i zaprzestania negocjacji ze „śmiertelnymi wrogami rewolucji”, czyli rządem Friedricha Eberta–Philippa Scheidemanna.
Zabójstwo i następstwa
(2005)]]
W odpowiedzi na powstanie niemiecki kanclerz i przywódca SPD Friedrich Ebert nakazał Freikorps stłumić rewolucję, co oficjalnie stało się 11 stycznia 1919. Jej dowódca, kapitan Waldemar Pabst, wraz z porucznikiem Horstem von Pflugk-Harttungem przesłuchiwali porwanych przy użyciu tortur, a następnie wydali rozkaz egzekucji. Luksemburg najpierw została powalona kolbą karabinu przez żołnierza Ottona Rungego, po czym porucznik Kurt Vogel lub porucznik Hermann Souchon strzelił jej w głowę. Ciało zamordowanej Róży Luksemburg wrzucono do berlińskiego kanału Landwehr oraz połączyli Garde-Kavallerie-Schützendivision z Sturmabteilung (SA). W wywiadzie dla niemieckiego magazynu informacyjnego „Der Spiegel” z 1962 i ponownie we wspomnieniach Waldemar Pabst utrzymywał to, że dwaj przywódcy SPD, minister obrony Gustav Noske i kanclerz Friedrich Ebert, aprobowali jego działania. Zeznanie nie zostało ani potwierdzone, ani zaprzeczone, ponieważ sprawy nie rozpatrzono przez parlament ani sądy. W 1993 badania przeprowadzone przez , na podstawie wcześniej zastrzeżonych dokumentów przechowywanych w Federalnym Archiwum Wojskowym, ujawniły to, że Waldemar Pabst był kluczową postacią w planowaniu zabójstwa Róży Luksemburg i ochronie innych zaangażowanych osób.
Różę Luksemburg pochowano na Cmentarzu Centralnym Friedrichsfelde w Berlinie.
Poglądy
Rewolucyjna demokracja socjalistyczna
w 1907]]
W twórczości Luksemburg wyraźne jest przywiązanie do demokracji i konieczność rewolucji. Sama idea demokracji zrywa z „głównym nurtem komunizmu”, ponieważ skutecznie umniejsza rolę partii komunistycznej, ale w rzeczywistości jest bardzo podobna do poglądów Karola Marksa („Wyzwolenie klasy robotniczej musi zostać dokonane przez samą klasę robotniczą”). Niejasność pojęcia demokracji w twórczości Luksemburg mogła stanowić jedną z przyczyn jej początkowych trudności w uzyskaniu szerokiego poparcia. Niemniej, nigdy nie próbowała skonkretyzować owej koncepcji, co wynikało z jej otwartości na modyfikację koncepcji. Zrzeszające przedstawicieli różnych klas społecznych „zgromadzenia narodowe” uznawała za organ fasadowy będący tworem burżuazyjnym i złudnego przekonania o jedności narodu.
Zdobycie władzy politycznej określała marksistowskim pojęciem „dyktatury proletariatu”, choć we wcześniejszych publikacjach nie wypowiadała się co do formy „dyktatury”, poprzestając na stwierdzeniu, że klasa społeczna, która poczuła się wystarczająco silna i dojrzała, by zdobyć władzę, tworzy nowy system prawny. Co jest natomiast ważne w tym kontekście, władzę polityczną Róża Luksemburg utożsamiała z władzą ekonomiczną.
Akumulacja kapitału została skrytykowana zarówno przez marksistowskich, jak i niemarksistowskich ekonomistów. Książce zarzucano, że logika niemożności osiągania zysków w systemie zamkniętym kapitalistycznym była błędna, a jej teoria podkonsumpcyjna zbyt surowa. Wnioski, że granice systemu kapitalistycznego prowadzą do imperializmu oraz wojny, popchnęły Luksemburg w stronę działania przeciwko militaryzmowi i kolonializmowi.
Dialektyka spontaniczności i organizacji
Dialektyka spontaniczności i organizacji była centralną cechą filozofii politycznej Luksemburg, w której spontaniczność jest oddolnym podejściem do organizowania zorientowanego na partię i walkę klas. Przekonywała, że spontaniczność i organizacja nie są odrębnymi działaniami, ale różnymi momentami jednego procesu politycznego, ponieważ jeden bez drugiego nie istnieje. Przekonania te wyrosły z poglądu o walce klas, która ewoluuje od elementarnego, spontanicznego stanu do wyższego poziomu:
Luksemburg nie uważała spontaniczności za abstrakcję, ale rozwinęła dialektykę spontaniczności i organizacji pod wpływem masowych strajków w Europie, zwłaszcza rewolucji rosyjskiej z 1905 roku. W przeciwieństwie do socjaldemokratycznej ortodoksji II Międzynarodówki, nie uważała organizacji za wytwór naukowo-teoretycznego wglądu w imperatywy historyczne, ale za wytwór walk klas robotniczych.
Luksemburg również argumentowała. Tym bardziej, jeśli weźmie się pod uwagę sytuacje, w jakiej znajdowała się wówczas Rosja, kraj wyczerpany wojną, osaczony przez imperializm i zdradzony przez międzynarodowy proletariat.
opublikowana w Poznaniu w końcu 1900]]
Kwestia kobieca
Podobnie jak jej towarzyszki Clara Zetkin i Aleksandra Kołłontaj, aktywne działaczki na rzecz feminizmu socjalistycznego, Luksemburg również uważała, że w kapitalizmie kobiety są uciskane podwójnie: w rodzinie i w miejscu pracy. Twierdziła, że konfliktów płciowych nie da się ograniczyć wyłącznie do prostego antagonizmu między mężczyznami i kobietami, ale mają one głębsze korzenie w systemie kapitalistycznym, w którym płatna praca jest uważana za produkt. Albańska politolożka Lea Ypi twierdzi, że Luksemburg można uznać za pionierkę teorii reprodukcji społecznej, oferującą analizę akumulacji kapitału, w której utowarowienie pracy domowej stanowi krok w progresywnej ekspansji stosunków kapitalistycznych na niekapitalistyczne sfery, takie jak gospodarstwo domowe.
Chociaż Luksemburg nie przedstawiła tego argumentu wprost, jej obrona praw kobiet łączyła się z ostrą krytyką systemu kapitalistycznego, który postrzegał pracę domową, tj. pracę tradycyjnie wykonywaną przez kobiety, jako nieproduktywną, a także w którym kobietom z proletariatu brakowało podstawowych praw politycznych. Dlatego, gdy belgijscy socjaldemokraci zgodzili się na sojusz z partią liberalną, rezygnując tym samym z żądania praw wyborczych dla kobiet, Luksemburg potępiła porozumienie w najostrzejszych słowach. Twierdziła, że prawa wyborcze dla kobiet nie tylko poprawią ogólną reprezentację demokratyczną, ale także „wyczyszczą duszącą atmosferę obecnego, filisterskiego życia rodzinnego, które tak bezbłędnie odbija się na członkach naszej partii”.
Jak zauważył Feliks Tych:
Stanowisko Luksemburg i konflikt z PPS było motywowany przede wszystkim jej badaniami naukowymi nad rozwojem gospodarczym w Polsce, jak również warunkami życia polskich robotników. Jej sprzeciw wobec niepodległości Polski był powodowany przede wszystkim obawą o gospodarczą recesję, której efekty mogłyby źle wpłynąć na poziom życia polskich obywateli. Niemniej, dopóki polski kapitalizm dopiero zaczynał się rozwijać, a rosyjski imperializm był już umocniony, to polskie ruchy patriotyczne zasługiwały na poparcie ze względu na swój postępowy charakter.
Powstanie dużych ośrodków przemysłowych stworzyło ruch robotniczy, który uzyskując świadomość klasową miał jednocześnie nabyć świadomość sojuszu z klasą robotniczą krajów ościennych, a w związku z tym uznać konieczność pierwszeństwa międzynarodowej walki z kapitałem nad kwestię osiągnięcia niepodległości państwa:
Ze względu, że „narodowa burżuazja” nie stanowiła żadnej gwarancji polepszenia warunków bytowych klasy robotniczej, Luksemburg opowiadała się za strategią autonomistyczną. Polska, zamiast odrywać się od Rosji, miała posiadać „samorząd lokalny”, co tworzyłoby szansę dla socjaldemokracji, która powinna walczyć o demokratyzację władzy samorządowej i powszechne prawo wyborcze dla ogółu społeczeństwa (burżuazja bowiem chciałaby ich ograniczenia). Luksemburg sądziła, że w miarę rozwoju imperialistycznej fazy kapitalizmu między władzą centralną, a samorządową, zacznie narastać sprzeczność, ponieważ imperializm preferuje silną, scentralizowaną i autorytarną władzę. Demokratyczny samorząd miałby być hamulcem dla autorytarnej władzy centralnej. Uzależnianie się gospodarek Królestwa Kongresowego i Cesarstwa Rosyjskiego miał stanowić element sprzyjający powstawaniu autonomii, ale również procesu demokratyzacji na obszarze całego państwa. Władze autonomii byłyby odpowiedzialne za obszary: publicznej edukacji w języku narodowym, ochrony zdrowia, prawa karnego i cywilnego, a prawa pracy. Luksemburg zakłada również zastąpienie stałej armii lokalną milicją (na wzór szwajcarski). Samorząd posiadałby również szerokie kompetencje w zakresie polityki gospodarczej – przede wszystkim w górnictwie, leśnictwie, rolnictwie, transporcie morskim i lądowym:
Życie prywatne
Miała dwóch braci: Józefa oraz Maksymiliana. Było to małżeństwo fikcyjne, aby otrzymać niemieckie obywatelstwo. Niektóre źródła podają, że byli małżeństwem.
Jedną z jej pasji stanowiła botanika, której poświęcała się w wolnym czasie. W okresie 1913–1918 zapisała 18 zeszytów, z których 17 stanowi zbiór roślin, natomiast jeden „notatki geologiczne i botaniczne”. Zielnik liczy łącznie 370 stron. Był przede wszystkim tworzony w czasie pobytów Luksemburg w aresztach i więzieniach. Oryginał obecnie znajduje się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
Luksemburg była miłośniczką zwierząt, zwłaszcza kotów. Jej ulubienicą była kotka o imieniu Mimi, o której wiele razy wspominała w listach.
Prace w języku polskim
* Akumulacja kapitału. Przyczynek do ekonomicznego wyjaśnienia imperializmu. (wyd. PWN, Warszawa 1963, wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2011).
* Czego chce Związek Spartakusowców. (wyd. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, Warszawa 1959).
* Kryzys socjaldemokracji. (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2005).
* Listy do Leona Jogichesa-Tyszki. (t. 1-3, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1968–1971).
* Listy z więzienia. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1950 oraz PIW, Warszawa 1982).
* O Rewolucji. Rosja 1905, 1917. (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2008).
* Rewolucja rosyjska. (wyd. Instytut Literacki, Paryż 1961).
* Rok 1905. Wybór artykułów. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951).
* Rozwój przemysłu w Polsce. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1957).
* Wstęp do ekonomii politycznej. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1959).
* Wybór pism. (t. 1-2, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1959).
Wybrane odniesienia w kulturze
* , na którym znajduje się m.in. wizerunek Róży Luksemburg]]IV tom powieści November 1918, eine deutsche Revolution autorstwa Alfreda Döblina zatytułowany został Karl und Rosa i poświęcony postaciom Róży Luksemburg oraz Karlowi Liebknechtowi.
* Utwór I Was I Am I Shall Be niemieckiej grupy muzycznej Heaven Shall Burn, opublikowany na albumie Invictus (Iconoclast III) wydanym w 2010, został zainspirowany osobą Róży Luksemburg (oraz Karla Liebknechta).
* Paul Celan poświęcił Róży Luksemburg wiersz DU LIEGST.
* W 1966 w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie miała premierę sztuka Wybieram Odwagę stworzona przez Halinę Słojewską na podstawie listów Róży Luksemburg.
* Jest jedną z bohaterek wyprodukowanego przez Telewizję Polską w latach 1979–1981 polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Odtwórczynią jej roli była Katarzyna Skolimowska.
* W 1986 Barbara Sukowa dostała nagrodę dla najlepszej aktorki na festiwalu filmowym w Cannes za tytułową rolę w Rosa Luxemburg reżyserki Margarethe von Trotta (filmowym partnerem Barbary Sukowej był Daniel Olbrychski).
* W 1992 malarz Jean-Paul Riopelle stworzył fresk złożony z trzydziestu obrazów zatytułowany Tribute to Rosa Luxemburg.
* W 2005 została wydana powieść Rosa autorstwa Jonathana Rabba, która przedstawia fikcyjną relację z wydarzeń prowadzących do morderstwa Luksemburga.
* W 2010 indyjski kolektyw artystyczny Raqs Media Collective stworzył film The Accumulation of Capital inspirowany dziełem Luksemburg Akumulacja Kapitału.
* 20 listopada 2011 odbył się w Warszawie wernisaż prac „Rosa Mystica”, autorstwa Sergiusza Skrzypczyszyna-Trockiego, poświęconych postaci Róży Luksemburg.
* Włoska grupa Bandabardò w 2012 wydała album z piosenką o nazwie Rosa Luxemburg, która opowiada jej historię.
* W 2015 nakładem wydawnictwa Verso ukazała biografia Róży Luksemburg w formie powieści graficznej Red Rosa autorstwa Kate Evans. W Polsce wydana pod tytułem Czerwona Róża w 2020 przed Wydawnictwo Ekonomiczne Heterodox.
* W 2016 w Centrum Rezydencji Teatralnej w Poznaniu miała premierę sztuka teatralna Róża autorstwa Mateusza Atmana i Agnieszki Jakimiak.
* W 2019 zespół Melrose Quartet opublikował album The Rudolph Variations, na którym znalazła się piosenka A Strange Time to Bloom poświęcona Róży Luksemburg.
* Feministyczny magazyn „Lux”, który rozpoczął działalność w 2020, podaje, że nosi nazwę po Róży Luksemburg, opisując ją jako „jeden z najbardziej kreatywnych umysłów, które przekonstruowały tradycję socjalistyczną”.
* W 2022 w Galerii Sztuki Współczesnej we Wrocławiu miał premierę film Wszystko znajome postacie nawiązujący do botanicznej pasji Róży Luksemburg.
Przypisy
Bibliografia
*
* Stefan Król, Cytadela warszawska, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 217.
* Dziedzictwo Róży Luksemburg, „Praktyka Teoretyczna”, nr. 6/2012 [https://web.archive.org/web/20170608055702/http://numery.praktykateoretyczna.pl/PT_nr6_2012_Roza_Luksemburg/PT6_2012_Dziedzictwo_Rozy_Luksemburg.pdf Numer Praktyki Teoretycznej w całości poświęcony twórczości Róży Luksemburg], PDF
* Tadeusz Kowalik, Róża Luksemburg, Teoria akumulacji i imperializmu, Książka i Prasa, Warszawa 2012.
Linki zewnętrzne
* Remigiusz Okraska, [http://lewicowo.pl/luksemburgizm-adama-ciolkosza-z-zapomnianych-kart-emigracyjnej-mysli-lewicowej/ „Luksemburgizm” Adama Ciołkosza. Z zapomnianych kart emigracyjnej myśli lewicowej]
* Ludwik Kulczycki, [http://lewicowo.pl/legendy-luksemburskie/ Legendy Luksemburskie]
* [http://www.marxists.org/polski/luksemburg/ Polska sekcja MIA przedstawia: Róża Luksemburg]
** Zawiera prace:
*** Possybilizm i oportunizm (1898);
*** Strajk masowy (1908);
*** Palące zagadnienia (1917).
* György Lukács, [https://web.archive.org/web/20160307202313/http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/lukacs16.pdf Marksistka Róża Luksemburg] – tekst napisany w styczniu 1921, opublikowany w: „Geschichte und Klassenbewusstsein”, Berlin 1923
* Adam Leszczyński, 150. urodziny Róży Luksemburg. „Ideałem jest ustrój społeczny, w którym wolno kochać wszystkich”
* Ewa Lorentz, [https://web.archive.org/web/20070927192435/http://www.archiwum.zam.pl/pliki/luxemburg.pdf Dom Róży Luxemburg w Zamościu. Prawda i mit], „Archiwariusz Zamojski” 2003, s. 17–22.
* Maja Narbutt, [http://www.rp.pl/artykul/348549-Jeszcze-jedno-zycie-Czerwonej-Rozy.html Jeszcze jedno życie Czerwonej Róży]
* [http://pisarki.wikia.com/wiki/Róża_Luksemburg Róża Luksemburg] w „Wielkopolskim Słowniku Pisarek”
* [http://www.rls.pl Fundacja im. Róży Luksemburg]
* [https://polona.pl/search/?query=R%C3%B3%C5%BCa_Luksemburg&filters=creator:%22Luksemburg,_R%C3%B3%C5%BCa_(1871–1919)%22,public:1,hasTextContent:0 Publikacje Róży Luksemburg] w bibliotece Polona
* [https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/luxemburg-rosa-1871-1919/v-1 Luxemburg, Rosa (1871–1919)] , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].
Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Kategoria:Członkowie I Proletariatu
Kategoria:Polskie feministki i feminiści
Kategoria:Polscy ekonomiści
Kategoria:Niemieccy ekonomiści
Kategoria:Polscy filozofowie marksistowscy
Kategoria:Niemieccy myśliciele polityczni
Kategoria:Polscy publicyści
Kategoria:Polscy pisarze polityczni
Kategoria:Polscy redaktorzy naczelni
Kategoria:Ludzie związani z Berlinem
Kategoria:Politycy KPD
Kategoria:Politycy SDKPiL
Kategoria:Politycy SPD
Kategoria:Polscy pisarze XIX wieku
Kategoria:Polscy pisarze XX wieku
Kategoria:Niemieccy pisarze XX wieku
Kategoria:Niemieccy pisarze XIX wieku
Kategoria:Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Zurychu
Kategoria:Więźniowie Aresztu Centralnego przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie
Kategoria:Więźniarki Serbii (Królestwo Kongresowe)
Kategoria:Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Kongresowe)
Kategoria:Więźniowie więzienia przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu
Kategoria:Więźniowie więzienia we Wronkach
Kategoria:Polscy Żydzi
Kategoria:Ludzie urodzeni w Zamościu
Kategoria:Ofiary zabójstw
Kategoria:Pochowani w Berlinie
Kategoria:Urodzeni w 1871
Kategoria:Zmarli w 1919